Gwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywna
 

Wybrane właściwości biologiczne surowców zielarskich z rodzaju Epilobium z uwzględnieniem zagadnień profilaktyki schorzeń prostaty w okresie andropauzy

Radosław Kujawski1, Joanna Bartkowiak-Wieczorek2

1) Zakład Farmakologii i Biologii Doświadczalnej
2) Zakład Badania Jakości Produktów Leczniczych i Suplementów Diety
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich, ul. Wojska Polskiego 71b, 60-630 Poznań

l
Schorzenia prostaty stanowią niezwykle istotny problem zdrowotny i socjoekonomiczny współczenego społeczeństwa. Zastosowanie klasycznej farmakoterapii niesie ryzyko wystąpienia szeregu działań niepożądanych, takich jak tachykardia, zaburzenia ejakulacji, zmniejszenie objętości ejakulatu oraz zaburzenia erekcji. W związku z tym, coraz częściej poszukuje się alternatywnych form prewencji i terapii schorzeń gruczołu krokowego, w szczególności łagodnej postaci przerostu gruczołu (ang. benign prostatic hyperplasia, BPH) i nowotworu prostaty, poprzez zastosowanie preparatów pochodzenia roślinnego. Właściwości antyproliferacyjne i przewciwzapalne ekstraktów uzyskiwanych z surowców roślinnych z rodzaju Epilobium potwierdziły wyniki eksperymentów przeprowadzonych na modelu zwierzęcym oraz in vitro. Działanie antyproliferacyjne obserwowano w przypadku wyciągów opartych na bazie: Epilobium parviflorum, E. campeste, E. angustifolium (syn. E. spicatum), E. hirsutum, E. palustre, E. rosmarinifolium i E. tetragonum, natomiast przeciwzapalne w odniesieniu do wyciągów z Epilobium angustifolium, E. parviflorum i E. hirsutum. W niniejszej pracy podjęto próbę podsumowania aktualnego stanu wiedzy dotyczącej właściwości antyproliferacyjnych oraz przeciwzapalnych wyciągów opartych na bazie poszczególnych przedstawicieli rodzaju Epilobium. Zebrane informacje, zdaniem autorów, mogą być istotnym źródłem wiedzy dla badaczy poszukujacych alternatywnych form racjonalnej strategii profilaktyki i terapii schorzen prostaty w okresie andropauzy.


Słowa kluczowe: andropauza, łagodny przerost prostaty, BPH, fitoterapia, Epilobium, wierzbownica

Andropauza określana jest jako zespół zmian psychofizycznych i biochemicznych, pojawiający się w procesie starzenia się u mężczyzn. Charakteryzuje się występowaniem niedoborów hormonów andro-gennych: testosteronu i dihydro-testosteronu, hormonu wzrostu, a także melatoniny, co z kolei przyczyniać się może do wystę-powania szeregu uciążliwych dolegliwości w dolnych okolicach dróg moczowych, często towarzy-szących łagodnej postaci przerostu gruczołu krokowego (ang. benign prostatic hyperplasia, BPH) [1]. BPH objawia się powiększeniem rozmiarów prostaty, zwężeniem światła cewki moczowej, a często rownież występowaniem uciążliwych dolegliwości w dolnej części dróg moczowych (ang. lower urinary tract symptoms, LUTS), wpływających negatywnie na jakość życia [2,3]. Schorzenie to klinicznie objawia się u ponad 40% mężczyzn powyżej 50-ego roku życia oraz u ponad 70% mężczyzn powyżej 60-ego roku życia [4].
Szereg badań pokazuje, iż okres andropauzy sprzyjać może rozwijaniu się nowotworu gruczołu krokowego (stercza), jednakże, pomimo postępującej wiedzy w tym obszarze, etiopatogeneza BPH i nowotworowej postaci metastazy tego gruczołu pozostaje nie w pełni poznana [5]. Niepokojącym zjawiskiem, tak na świecie, jak i w Polsce jest systematyczny wzrost liczby nowych zachorowań na raka gruczołu krokowego, osiągający w Polsce liczbę 7095 w 2005 roku [5,6].
W leczeniu łagodnego przerostu gruczołu krokowego stosowane są środki farmakologiczne należące głównie do dwóch grup: inhibitorów aktywności 5α-reduktazy steroidowej (finasteryd, dutasteryd) oraz blokerów receptorów α1-adrenergicznych. Ich stosowanie wiąże się jednak z ryzykiem wystąpienia wielu działań niepożądanych, takich jak tachykardia, zaburzenia ejakulacji, zmniejszenie objętości ejakulatu oraz zaburzenia erekcji [7].
Kwestie wczesnego wykrycia progresji schorzeń prostaty, zwłaszcza w okresie andropauzy, poszukiwania nowych, w tym coraz cześciej alternatywnych form prewencji i terapii, stanowią zatem niezwykle istotny problem dla instytucji zajmujących się ochroną zdrowia. W związku z tym, zarówno w środowisku lekarskim, jak i u samych pacjentów obserwuje się rosnące zainteresowanie chemo-prewencją i profilaktyką andropauzy i towarzyszącymi temu okresowi schorzeniom gruczołu krokowego (w szcze-gólności BPH i nowotworu prostaty) a także renesans leczenia poprzez zastosowanie preparatów pochodzenia roślinnego [8,9] z uwagi na łatwy dostęp do surowców roślinnych, relatywnie niskie koszta wytwarzania pre-paratów oraz mniejsze ryzyko wystąpienia działań niepożą-danych [10]. Obserwowany wzrost zainteresowania i spożycia pro-duktów pochodzenia roślinnego o działaniu wspomagającym i leczniczym jest również konse-kwencją wzrastającej świadomości wśród pacjentów i wzmożonej samokontroli u mężczyzn w wieku średnim i starczym.

Zestawienie surowców zielarskich o potencjalnych korzyściach w profilaktyce i leczeniu schorzeń prostaty
Analiza danych literaturowych sugeruje, iż coraz intensywniej podejmowane są badania mające na celu poszukiwanie nowych surowców roślinnych o właściwościach mogących mieć zastosowanie w chemoprewencji procesu kancerogenezy gruczołu krokowego oraz łagodnych postaci metastazy, wyjaśnienie molekularnego podłoża fitoterapii i mechanizmu działania potencjalnych fitoterapeutyków, wyciągów z nich uzyskiwanych bądź poszczególnych frakcji i izolowanych substancji czynnychh. Z roku na rok zwiększa się liczba przebadanych pod tym kątem surowców roślinnych. Rok 2009 zaowocował pojawieniem się zwiększonej liczby badań nad molekularnym mechanizmem fitoterapiii schorzeń prostaty, w szczególności postaci nowotworowej (nazwy roślin, personalia autora publikacji wyników i rok ich opublikowania w czasopismach indeksowanych w bazie Pubmed przedstawiono w tabeli nr 1. na następnej stronie).
W kolejnych latach kontynuowano badania w przedmiotowej tematyce z lat poprzednich, jak również analizie poddano wyciągi oraz metabolity wtórne kolejnych surowców roślinnych. Opublikowane w 2010 roku efekty badań dotyczyły między innymi identyfikacji roślinnych surowców leczniczych o potencjalnych właściwościach przeciwnowotworowych, takich jak Punica granatum [11], Citrus paradise [12], Teucrium polium [13], Glycyrrhiza uralensis [14] i inne. Opublikowane w 2011 roku wyniki badań w tym zakresie dotyczyły miedzy innymi: Suriana maritima i Quassia africana [15], Vaccinium macrocarpon [16].

Epilobium sp. - przynależność systematyczna, badania biologiczne
W rodzinie Onagraceae (Luss.) (Oenotheraceae), do której należy rodzaj wierzbownica (Epilobium), występuje około 656 gatunków roślin zalicznych do 22 rodzajów powszechnie występujących na kuli ziemskiej od strefy borealnej po lasy tropikalne poza suchymi strefami Australii i Afryki, reprezentowanych przede wszystkim przez rośliny zielne, rzadziej przez krzewy i drzewa [17,18]. W Europie rodzaj Epilobium (wierzbownica) reprezentowany jest przez 26 gatunków dziko rosnących, uprawianych jako rośliny ozdobne, choć w ostatnim czasie wzrosło zainteresowanie gatunkami mającymi znaczenie w profilaktyce i terapii schorzeń cywilizacyjnych [17,18,19]. Do najbardziej znanych euro-pejskich gatunków z rodzaju wierzbownica zaliczyć można m.in. Epilobium angustifolium (wierzbownica kiprzyca), E. parviflorum (wierzbówka drobno-kwiatowa), E. roseum (wierzbo-wnica bladorózowa), E. palustre (wierzbownica błotna), E. tetra-gonum (wierzbownica czworo-boczna), E. anagalidi-folium (wierzbownica drobno-listna), E. montanum (wierzbownica górska), E. hirsutum (wierzbownica kosmata) i inne.
Wyciągi z taksonów Epilobium, jak wykazano w badaniach in vitro i in vivo, wykazują wiele właściwości terapeutycznych, w tym własciwości antypro-liferacyjne [20-22], immuno-regulujące, przeciwzapalne [23], antyandrogenne [24], przeciw-bólowe [25,26], przeciw-bakteryjne i przeciwgrzybiczne [27,28] i antyoksydacyjne [29].
W niniejszej pracy podjęto próbę podsumowania aktualnego stanu wiedzy dotyczącej właściwości antyproliferacyjnych oraz przeciwzapalnych wyciągów opartych na bazie poszczególnych przedstawicieli rodzaju Epilobium, które, jak sie wydaje, mogą być istotnym farmakologicznym punktem uchwytu w rozważaniach nad racjonalną strategią profilaktyki i terapii schorzeń prostaty.

 


Właściwości antyproliferacyjne i regulujące gopsodarkę hormonalną wyciągów z Epilobium sp.
Wyniki dotychczasowych badań wskazują na postępujący wraz z wiekiem charakter schorzeń prostaty, w szczególności łagodnego przerostu gruczołu krokowego (BPH) prowadzącego do stopniowego zwężenia światła cewki moczowej, a często również do pojawienia się uciążliwych dole-gliwości w dolnej części dróg moczowych (ang. LUTS - lower urinary tract symptoms) wpływających negatywnie na jakość życia [30]. Za główny hormon przyczyniający się do rozwoju BPH uznaje się hormon - dihydrotestosteron (DHT) - androgen o najwyższym powinowactwie do rece-ptora androgenów (AR) - wpływający na transkrypcję licznych genów, miedzy innymi zaangażowanych w regulację cyklu komórkowego i produkcję białkowych czynników wzrostu [31]. DHT powstaje w wyniku enzymatycznej redukcji testosteronu katalizowanej przez enzym 5α-reduktazę steroidową (EC 1.3.99.5) występującą u ssaków w dwóch izoformach (Sd5α-R1 i Sd5α-R2) [32]. W związku z tym, ustalenie czy preparaty oparte na bazie Epilobium sp. wykazują właściwości hamujące aktywność ww. enzymu stało się jednym z priorytetów badawczych.
Właściwości antyproliferacyjne ekstraktów uzyskiwanych z surowców roślinnych z rodzaju Epilobium potwierdziły wyniki eksperymentów przeprowadzonych na modelu zwierzęcym oraz in vitro. Zbadano wpływ poszczególnych frakcji etanolowych (w ilości 10 µl) i wodnych (10 µl) ekstraktów uzyskanych z suchych nadziemnych części Epilobium parviflorum na zmiany aktywności 5α-reduktazy steroidowej (Sd5α-R) w homogenatach tkanek pobranych z materiału klinicznego poprzez analizę zmian ilościowych metabolitów enzymu: DHT, 5α-androstano-3α,17β-diolu i 5α-androstano-3β,17β-diolu. Otrzymane frakcje orga-niczne nie wpływały na zmianę aktywności badanego enzymu, frakcja wodna natomiast spowodowała spadek aktywności enzymu o 90% [33]. Wykazano również działanie hamujące aktywność 5α-reduktazy steroidowej (Sd5α-R) i aromatazy (enzymu przekształacającego testosteron w 17β-estradiol) w homogenetach prostat ludzkich i szczurzych zarówno ekstraktu wodno-metanolowego uzyskanego z części nadziemnych Epilobium campeste, pojedynczej frakcji zawierającej specyficzne dla rodzaju Epilobium taniny ( oenoteinę A i B), jak i ww. dwóch związków podanym zwierzętom osobno. Oenoteina A (w stężeniu 50 uM, spowodowała zahamowanie aktywności aromatazy o 70%, natomiast oenoteina B o 33%. Odmienne działanie obu związków zaobserwowano w przypadku drugiego enzymu – Sd5α-R [34].
Kolejnym białkiem mogącym odgrywać kluczową rolę w proliferacji komórek prostaty w patogenezie BPH i postaci nowotworowej jest białko zwane neutralną endo-peptydazą (NEP) umiejscowione po zewnętrznej stronie błony komórkowej, które w komórkach prostaty katalizuje degradację peptydów sygnałowych wpływających na proces regulacji podziałów komórkowych: bombezyny, endotelliny-1 i białka CGR (calci-tonin-gene related peptide) [35] . Z tego powodu, uważa się, że zahamowanie bądź utrata akty-wności NEP w komórkach prostaty może skutkować peptydozależną indukcją proliferacji komórek w tym gruczole. Założenie to potwierdzają wyniki eksperymentów, pokazujących jej udział w przekształcaniu się komórek nowotworowych z formy androgenozależnej do androgenoniezależnej [36]. Wysoki poziom ekspresji mRNA oraz białka NEP stwierdzono w komórkach nabłonka w patogenezie BPH, nieco niższy w androgenozależnych nowotworowych komórkach prostaty LNCaP [35]. Strategię zahamowania aktywności i spadku poziomu metalopeptydaz wykorzystano w badaniach mających na celu określenie wpływu 70% metanolowego, etylooctowego, butanolowego i chloroformowego ekstraktu z ziela Epilobium angustifolium na zmianę w aktywności enzymów: neutralnej endopeptydazy (NEP), enzymu konwertującego angiotensynę (ACE) i aminopeptydazy P (APN) w warunkach in vitro [37,38]. W badaniach przeprowadzonych przez Kiss i wsp. stwierdzono, iż wszystkie ekstrakty, z wyjątkiem chloroformowego, zahamowały ich aktywność, co w szczególności widoczne było w przypadku NEP (wartość IC50 dla tego enzymu w stężeniu 200 i 25 µg/ml wyniosła 10 μg/ml dla 70% ekstraktów: metanolowego i etylooctowego, a 18 μg/ml dla butanolowego) [38]. Wszystkie zidentyfikowane związki (oenoteina B we frakcji butanolowej, a także inne flawonoidy – hyperozyd, izokwercetyna, kwercetyna, glukuronid kwercetyny, kwercetyno-3-O-(6”-galloilo)-galakotozyd, kemferolo-3-O-(6’-p-kumaroilo)-glukozyd oraz kwasy fenolowe (m.in. kwas gallusowy, elaginowy we frakcji etylooctowej)), hamowały aktywność NEP i ACE proporcjonalnie do użytej dawki, żaden jednak nie wpływał na aktywność APN [21]. Wyniki te potwierdziły rezultaty uzyskane przez innych badaczy świadczące o tym, iż na aktywność ACE hamująco wpływają flawonoidy i ich pochodne glikozydowe, w szczególności kemferolo - i kwercetyno-3-O-glikozydy, zależnie od użytej dawki [38]. Sugeruje się, iż za obserwowane efekty hamowania aktywności wspomnianych metalopeptydaz odpowiedzialna może być oenoteina B oddziałująca samodzielnie lub synergistycznie z flawonoidami lub innymi polifenolami [37,38]. Zbadano również wpływ metanolowego (25, 50, 100 µg/ml) i etanolowego (25, 50, 100 µg/ml) ekstraktu z Epilobium angustifolium na aktywność neutralnej endopeptydazy w komórkach SK-N-SH charakteryzujących się wysokim poziomem aktywności NEP oraz w nowotworowych komórkach prostaty PC-3 o jej niskiej aktywności. Metanolowe i etanolowe ekstrakty z Epilobium angustifolium zwiększyły aktywność NEP proporcjonalnie od użytej dawki w stosunku do grupy kontrolnej (wraz ze wzrostem stężenia metanolowych ekstraktów w komórkach SK-N-SK obserwowano następujące zmiany aktywności NEP: 142 – 919%, natomiast dla ekstraktów etanolowych rozkład zmian aktywności przedstawiał się następująco: 139 – 2679%). Komórki PC-3 były mniej wrażliwe na obecność obu ekstraktów. Otrzymane przez badaczy wyniki wskazują, iż badane wyciągi wodne mogą efektywnie hamować proliferację komórek, w których obserwuje się względnie wysoką aktywność endopeptydazy neutralnej. Oenoteina B (głównie w niskich stężeniach: 5 – 20µM w komórkach SK-N-SH i 10 – 40µM w komórkach PC-3) naj-intensywniej indukowała aktywność enzymu NEP [38].
Vitalone i wsp. badali właściwości antyproliferacyjne dostępnego w sprzedaży 0,65% etanolowego wyciągu z Epilobium angustifolium (Boiron Laboratories) w doświadczeniu na nienowotworowej linii komórkowej nabłonka prostaty – PZ-HPV-7, podawanego w ilości kolejno: 1900, 190 i 19 µg suchego ekstraktu/ml medium (okres inkubacji 0, 1 i 2 doby). Wykazano, iż najsilniejsze właściwości objawiające się obniżeniem liczby komórek, w stosunku do grupy kontrolnej, wykazał ekstrakt w dawce 1900 µg/ml zarówno po jedno- jak i dwudniowym okresie inkubacji [39]. W kolejnym doświadczeniu badano mechanizm antyproliferacyjnego działania ekstraktów etanolowych uzyskanych z kilku przedstawicieli rodzaju Epilobium: Epilobium hirsutum, E. palustre, E. spicatum (E. angustifolium), E. rosmarinifolium i E. tetragonum (Boiron Laboratories). Wszystkie przebadane wyciągi zawierające etanol w stężeniu 0,05 – 1 mg/ml wykazały właściwości hamujące syntezę DNA komórkowego mierzone metodą MTT po 24 h i 48 h inkubacji. Najbardziej efektywne działanie hamujące proliferację komórek wykazały ekstrakty pochodzące z Epilobium tetragonum i E. romarinifolium, jednak charakteryzowały się niepożądanymi właściwościami cytotoksycznymi. Najsilniejszymi właściwościami antyproliferacyjnymi, obniżającymi syntezę DNA komórkowego, a przy tym niewykazującymi praktycznie właściwości cytotoksycznych, charakteryzowały się wyciągi z E. rosmarinifolium (w stężeniach 0,05–1 mg/ml), E. tetragonum (w stężeniu 0,25 mg/ml) i E. spicatum (w stężeniu 0,5 mg/ml). Wykazano ponadto zahamowanie proliferacji komórek na etapie fazy G0/G1, średnio o około 40% [21]. Właściwości hamujące proces syntezy DNA komórkowego badanych powyżej wyciągów roślinnych nie stwierdzono jedynie w przypadku nienowotworowej linii komórek prostaty (PZ-HPV-7), ale i u ludzkich nowotworowych, androgenozależnych komórek prostaty LNCaP, ssaczych komórek nabłonka HMEC i w linii komórkowej gwiaździaka 1321N1. Najsilniejsze właściwości obniżające syntezę DNA we wszystkich przebadanych liniach komórkowych przejawiał ekstrakt z Epilobium rosmarinifolium [20]. Bliższa analiza wykazała, iż frakcja niepolarna badanych wyciągów roślinnych (zawierająca flawonoidy i sterole) posiadała owe właściwości antyproliferacyjne [20].
Badano ponadto właściwości antyproliferacyjne i antyandrogenne ekstraktu heksanowego i wodnego z ziela Epilobium angustifolium oraz frakcji powstałej na drodze ultrafiltracji wodnego ekstraktu badanego surowca (oznaczonej symbolem UF) u szczurów kastrowanych i niepoddanych kastracji otrzymujących badane wyciągi przez okres 30 dni w dawce 40mg/kg m.c./dobę p.o. [23].
Uzyskano odmienne działanie, tj. tzn. antyandrogenne wodnego wyciągu z ziela Epilobium angustifolium u zwierząt niekastrowanych i niewielkie proandrogenne (wzrost masy wszystkich badanych narządów (pęcherzyków nasiennych, mięsnia dźwigacza odbytu (ang. musculus laevator ani, LAM) u kastratów. Autorzy tłumaczą uzyskane wyniki między innymi obecnością komponentów we frakcji wodnej wzmacniających biodostępność testosteronu podawanego egzogennie. Hipoteza wysunięta na podstawie uzsykanych danych eksperymentalnych zakłada, że kwasy tłuszczowe zidentyfikowane w badanym ekstrakcie z ziela E. angustifolium u ww. zwierząt nie zahamowały aktywności enzymu 5α-reduktazy steroidowej [23].

Właściwości przeciwzapalne
Powszechnie wiadomo, iż jedną z głównych przyczyn predysponujących do wystąpienia schorzeń prostaty, w tym zapalenia gruczołu krokowego oraz łagodnego jego przerostu jest postępujący lokalnie proces zapalny [40]. U pacjentów z klinicznymi objawami BPH w zrębie gruczołu często stwierdza się migrujące do światła narządu, zaktywowane komórki prozapalne: limfocyty T, makrofagi i limfocyty B, które początkowo gromadzą się w tkance śródmiąższowej, potem przemieszczają się w kierunku tkanki nabłonkowej okalającej cewkę moczową, produkując cytokiny prozapalne (m.in. prostaglandyny, leukotrieny, czynniki wzrostu) pośredniczące w stymulacji proliferacji komórek prostaty [41]. Wykazana rola procesów zapalnych w patogenezie BPH zainspirowała badaczy zajmujących się problematyką fitoterapii tego schorzenia do wyjaśnienia, czy preparaty na bazie surowców roślinnych stosowanych w medycynie tradycyjnej oraz współczesnej, w tym wyciągi na bazie Epilobium sp., wpływają na aktywność enzymów procesu zapalnego. Na uwagę zasługują wyniki badań przeprowadzonych przez Hiermann i wsp., którzy w szczurzym modelu stanu zapalnego polegającym na indukcji obrzęku karageniną wykazali, iż etanolowe ekstrakty z Epilobium angustifolium (w przeciwieństwie do metanolowych) znacznie, bo blisko pięciokrotnie silniej aniżeli te same ekstrakty uzyskane z Epilobium parviflorum, hamowały proces zapalny, powodując obniżenie stężenia prostaglandyn I2, E2 i D2. Założono, iż za obserwowane działania odpowiedzialne mogą być flawonoidy i fitosterole zawarte w ekstraktach [23], w tym myrycetyno-3-O-β-glukuronid, który w innym eksperymencie wykazywał blisko dziesięciokrotnie większe właściwości przeciwzapalne niż indometacyna syntetyczna [41]. Przebadano również w modelu in vitro wpływ m.in. suchych wodnych (o stężeniu 1000 – >1000 µg/ml) i etanolowych (o stężeniu 7.8 – 1000 µg/ml) ekstraktów z części nadziemnych E. parviflorum na zmiany aktywności enzymatycznej enzymów pośre-dniczących w powstawaniu stanu zapalnego - cyklooksygenaz (COX-1 i COX-2) [29]. Wykazano silniejsze hamowanie aktywności obu enzymów przez etanolowe ekstrakty powodujące spadek biosyntezy prostaglandyn [42]. W komórkach makrofagów stymulowanych liposacharydami LPS, (w stężeniu 1 µg/ml/dołek) stwierdzono również obniżenie stężenia prostaglandyny E2 (IC50=1.4 µg/mL) pod wpływem 80% v/v wodno-acetonowego wyciągu z ww. surowca roślinnego [43]. Porównano ponadto w modelu in vitro właściwosci przeciwzapalne ekstraktów wspomnianych przedstawicieli Epilobium sp.: E. angustifolium, E. parviflorum, jak równiez E. hirsutum [44. Wszystkie badane wyciągi hamowały aktywność prozaplanych enzymów (hialuronidazy i lipooksygenazy) w ludzkich komórkach (wartości IC50 wynosiły 3.3 - 6.5 μg/ml i 16 - 28 μg/ml, odpowiednio).

Podsumowanie
Obserwowane wzrastające zainteresowanie naukowców poszukiwaniem nowych, alternatywnych, w stosunku do klasycznej farmakoterapii, rozwiązań terapeutycznych schorzeń okresu andropauzy podyktowane jest z jednej strony występowaniem działań niepożądanych i efektów ubocznych związanych ze stosowania syntetycznych leków, z drugiej jednak strony, zwiekszoną świadomością społeczeństwa ukierunkowaną na różne formy prewencji i poszukiwanie nowych strategii terapeutycznych, jakie dają fito-terapeutyki i dieta oparta na prepa-ratach pochodzneia roślinnego. Na podstawie przedłożonej analizy danych literatuowych obiecująca wydaje się być perspektywa zastosowania pre-paratów opartych na bazie poszcze-gólnych przedstawicieli rodzaju wierzbo-wnica (Epilobium) w profilaktyce i leczeniu objawowym zaburzeń hor-monozależnych towarzyszących okresowi andropauzy.

Cały artykuł wraz z literaturą w formacie pdf dostępny po kontakcie z redakcją openin.pl

Komentarze obsługiwane przez CComment