Ocena użytkowników: 5 / 5

Gwiazdka aktywnaGwiazdka aktywnaGwiazdka aktywnaGwiazdka aktywnaGwiazdka aktywna
 

BIOTECHNOLOGIA BAKTERIOFAGÓW: wybrane zastosowania metody phage-display
BACTERIOPHAGES AND BIOTECHNOLOGY: application of phage-display


Zuzanna Zawadzka1,2, Maja Adamczyk2, Anna Tybinka3, Agnieszka Łątka1,2, Krystyna Dąbrowska1, Andrzej Górski1

1Samodzielne Laboratorium Bakteriofagowe, Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej im. Ludwika Hirszfelda, Polska Akademia Nauk, ul. Rudolfa Weigla 12, 53-114 Wrocław
2 Instytut Genetyki i Mikrobiologii Uniwersytetu Wrocławskiego, ul. Przybyszewskiego 63/77, 51-148 Wrocław
3 Instytut Zoologiczny, ul. Sienkiewicza 21, 50-335 Wrocław


Abstrakt
Bakteriofagi to wirusy, które atakują jedynie komórki prokariotyczne: bakterie i archeony. Są szeroko rozpowszechnione w środowisku oraz w organizmach żywych. Zdolność do szybkiej replikacji i możliwość łatwej manipulacji materiałem genetycznym fagów czyni z nich skuteczne narzędzie w biologii molekularnej, medycynie i farmacji.
Metoda phage display umożliwia tworzenie dużych zbiorów zrekombinowanych klonów bakteriofagowych (biblioteki fagowe). Ułatwia to poszukiwanie ligandów dla różnorodnych czynników białkowych i niebiałkowych. Szczególnie obiecujące wydaje się wykorzystanie pahage display w terapii przeciwnowotworowej. Dzięki dobraniu specyficznych peptydów możliwe jest skuteczne zlokalizowanie struktur charakterystycznych dla guza.

Słowa kluczowe: bakteriofagi, phage-display, fagoterapia

Abstract
Bacteriophages are viruses which require procariotic cell to complete their life cycle. Those abundant particles are present in the environment as well as in most living organisms. Ability of phages to replicate rapidly along with ease of genetic manipulation, make phages useful in biotechnology, pharmacy and medicine.
Phage display allows to create large collection of modified clones (phage libraries) which can be used in the process of finding ligands for many different peptides and non-peptides. Method may also be used in treating cancer. Phage display helps to localize specific tumorous structures.

Keywords: bacteriophages, phage-display, phage therapy

Wstęp

Bakteriofagi to wirusy, które obrały szczególną strategię przetrwania: bakteriofagom do propagacji niezbędna jest komórka prokariotyczna[1]. Fagi są powszechne zarówno w środowisku wodnym jak i lądowym, w żywności, ściekach, a także w ciele człowieka [2]. Swą liczebnością znacznie przewyższają bakterie, szacuje się że w przyrodzie na jedną komórkę bakteryjną przypada 100 fagów [3].
Są one kluczowym elementem ekosystemu, uczestniczą w regulowaniu procesu obiegu materii i utrzymaniu równowagi biologicznej. Wpływają na liczebność i skład populacji bakteryjnej [4]. Jako składnik naturalnej flory układu pokarmowego człowieka warunkują prawidłowy rozwój układu immunologicznego [5,6].
Wielkość bakteriofagowego genomu może być bardzo zróżnicowana, zazwyczaj zawiera się w przedziale 2,5 kpz do 150 kpz, a jego rozmiar jest proporcjonalny do ilości genów [7]. Informacja genetyczna zawarta jest w formie DNA lub RNA o jedno- lub dwuniciowej strukturze, co stanowi jedno z kryteriów taksonomicznej klasyfikacji wirusów [5].
Bakteriofag ma budowę kapsydową, o kształcie izometrycznym, helikalnym lub złożonym, łączącym w sobie obie formy: ma charakterystyczny zarys z wyodrębnioną główką i ogonkiem [8]. U niektórych fagów obserwuje się obecność dodatkowej lipoproteinowej osłonki [9].
Fagi wykazują wysoką specyficzność [10]. Zwykle jeden gatunek tego wirusa może namnażać się tylko w jednym gatunku bakterii lub jedynie w obrębie konkretnego jej szczepu [11].

Phage display
Szczególne właściwości bakteriofagów czynią z nich obiecujące narzędzie w rękach nowoczesnej biotechnologii, medycyny czy farmacji. Jedną z koncepcji szerokiego wykorzystywania tych wirusów jest medota phage display. Znajduje ona zastosowanie między innymi w poszukiwaniu ligandów dla białkowych i niebiałkowych elementów docelowych oraz może przyczynić się do stworzenia leków kierujących się bezpośrednio do komórek nowotworowych w ludzkim organizmie [6].
Genom bakteriofaga poddany zostaje fuzji z materiałem genetycznym obcego pochodzenia. Taka modyfikacja prowadzi do ekspresji obcego białka lub peptydu na powierzchni kapsydu. Peptydy, obecne na powierzchni wirionu, wykazują chatakterystyczne dla nich właściwości. Ligandy zachowują specyficzność, tak samo jak formy niezwiązane z powierzchnią faga, są rozpoznawane przez odpowiednie receptory [6].
Ekspresja egzogennego peptydu może być efektem różnych metod rekombinacji fagowego genomu. Najprostszą z nich jest bezpośrednia fuzja fragmentu z genem kodującym białka powierzchniowe. Takie podejście zapewnia, że każda kopia wybranego białka będzie zawierała żądany fragment egzogenny. Dzięki temu uzyskuje się duże ilości ekspresjonowanego białka. Niesie to jednak niebezpieczeństwo obniżenia żywotności wirusa i zmiany właściwości jego białka powierzchniowego [12].
Zrekombinowane fagi można również produkować w sposób skutkujący zarówno ekspresją białek typu dzikiego jak i zrekombinowanych. Inna popularna obecnie metoda wykorzystuje system fagemidowy. Fagemidy są plazmidami zawierającymi fagowe miejsce początku replikacji (ori). Sekwencje kodujące białka fuzyjne zawarte są na fagemidach, jednak większość informacji koniecznej do składania cząsteczki fagowej znajduje się na fagu pomocnicznym. Zmodyfikowany wirion pomocniczy nie posiada genów kodujących konkrente białko powierzchniowe. Komórkę bakteryjną infekuje się zarówno plamzmidem, jak i fagiem pomocniczym [13,14].
Innym wektorem do ekspresji obcych białek są fagemidy. Są to plazmidy o wielkości ok. 4,6 kpz, które kodują białko kapsydowe faga (białko pVIII lub pIII) oraz gen oporności na antybiotyk, a ekspresja tych genów jest kontrolowana przez promotor lacZ. Gen kodujący obce białko jest wprowadzany powyżej genów kodujących białka kapsydowe. Sam fagemid wprowadzony do komórki bakteryjnej nie ma zdolności wytwarzania infekcyjnych fagów potomnych, dlatego wymaga on jednoczesnej infekcji bakterii fagiem pomocniczym. Fagi pomocnicze mają za zadanie dostarczyć geny kodujące białka kapsydowe fagów oraz białka biorące udział w składaniu [15].


Biblioteki fagowe

Jedną z możliwości wykorzystania bakteriofagów są biblioteki fagowe. Są to zbiory dużej ilości klonów niosących różnorodną pulę peptydów, obcych białek, a także białkowych domen poddanych fuzji z fagowymi białkami powierzchniowymi kapsydu [16].
Biblioteka fagowa jest to zbiór fagów posiadających na swojej powierzchni obce białka lub peptydy, kodowane przez DNA wprowadzony do fagowego genomu [17]. Jedną z najistotniejszych cech bibliotek fagowych jest zróżnicowanie puli elementów. Każdy fag prezentuje na swojej powierzchni pojedynczy typ białka, ale w bibliotece znajduje się ogromna liczba wirusów z wieloma różnymi białkami. Każdy wirusowy wektor ma zdolność infekcji, dlatego też każdy wyselekcjonowany z biblioteki fag z odpowiednim peptydem może być oddzielnie replikowany w komórkach bakterii [18].
Do tworzenia bibliotek fagowych mogą być używane zarówno fagi filamentowe jak i fagi ogonkowe, takie jak: fag T7 i T4 [19].
Kapsyd fagów filamentowych ma kształt cylindra, wewnątrz którego znajduje się pojedyncza, kolista cząstka jednoniciowego DNA o długości ok. 6407pz. Długość faga wynosi ok. 900nm, a średnica 6-7nm. Genom faga koduje 11 genów, wśród których znajdują się geny kodujące białka kapsydowe oraz białka odpowiedzialne za składanie i uwalnianie fagów z komórki gospodarza [19].
Cylindryczny kapsyd faga jest złożony z ok. 3000 kopii białka głównego – pVIII, a na swoich obu końcach posiada białka: VI i III oraz pVII i pIX odpowiednio na każdym z końców.
Fagi M13 nie powodują lizy komórki gospodarza, są uwalniane przez błonę tej komórki, która następnie może kontynuować swój wzrost i podziały [20]. Gospodarzem dla bakteriofaga M13 jest bakteria E. coli, wytwarzająca pile płciowe. Fag w czasie infekcji bakterii łączy własne białko pIII z pilą płciową gospodarza [15].
Długość białka, jaką można ekspresjonować na powierzchni faga, jest zróżnicowana, ale dłuższe białka mogą powodować zaburzenia w infekowaniu bakterii oraz później - w składaniu nowych fagów. W celu uniknięcia tych przeszkód stosuje się biblioteki typu mieszanego. Biblioteki takie zawierają geny kodujące białko kapsydowe wraz z wprowadzonym genem kodującym białko obce oraz geny kodujące tylko białka kapsydowe typu dzikiego [18].
W wyniku ekspresji tych genów, w komórce gospodarza są syntetyzowane 2 typy białek: pojedyncze białka strukturalne oraz białka strukturalne z białkami eksponowanymi na powierzchni. W czasie składania, do budowy nowych fagów są używane oba rodzaje białek, w wyniku czego powstają fagi zawierające tylko część białek wprowadzonych, co nie jest już przeszkodą do infekowania kolejnych komórek bakteryjnych [3].
Na powierzchni bakteriofagów mogą być prezentowanie przeciwciała. Biblioteki fagowe zawierające przeciwciała są podzielone na 2 rodzaje: biblioteki posiadające przeciwciała wyizolowane z zaszczepionych zwierząt (post-immunisation libraries) oraz biblioteki typu „single-pot” (tzw. jedno-pulowe) [21].
W bibliotekach typu „post-immunisation” do informacji genetycznej wektorów są wprowadzane geny kodujące przeciwciała IgG (odpwoiedzialne za odpowiedź wtórną) pochodzące z limfocytów B śledziony zwierząt wcześniej zaszczepionych [22]. Przeciwciała namnożone w bibliotece fagowej charakteryzują się dużym powinowactwem do odpowiednich antygenów, lecz ich wadą jest konieczność tworzenia nowej biblioteki dla każdego przeciwciała [12].
Z kolei w bibliotekach single-pot większość stanowią przeciwciała IgM (odpowiedzialne za odpowiedź pierwotną), posiadające powinowactwo dla różnych antygenów. W bibliotekach tych można wyróżnić 2 podtypy bibliotek: nive libraries (gdzie geny kodujące przeciwciała są izolowane z immunoglobulin IgM pochodzących od zwierząt wcześniej nie szczepionych) oraz biblioteki syntetyczne. Biblioteki syntetyczne są tworzone in vitro. Ważna jest tutaj znajomość regionu CDR (ang. complementarity determining region), który odpowiada za tworzenie miejsca wiązania przeciwciała do antygenu i przez to warunkuje specyficzność oraz powinowactwo przeciwciał. Zaletą tego rodzaju bibliotek jest ich rozmiar oraz bardzo duża różnorodność [12, 24].
Przeszukiwanie bibliotek fagowych w celu znalezienia odpowiedniego białka lub przeciwciała składa się z kilku etapów:
1. Propagacja biblioteki fagowej o dużej różnorodności w komórkach bakterii.
2. Przepuszczenie fagów nad podłożem zawierającym unieruchomione odpowiednie antygeny.
3. Wypłukanie z podłoża fagów, które się z nim nie związały.
4. Elucja fagów związanych z antygenami.
5. Namnożenie wyizolowanych fagów w komórkach bakterii.
Powyższe etapy są powtarzane od 3-ech do 6-ciu razy, dzięki temu uzyskuje się białka lub przeciwciała najlepiej odpowiadające wymaganym cechom [12].
Przeszukiwanie bibliotek fagowych można przeprowadzać in vitro oraz in vivo. Selekcja fagów in vivo polega na wstrzyknięciu dożylnie fagów z biblioteki do organizmu zwierzęcia i następnie badaniu jego organów lub tkanek pod względem fagów związanych specyficznie tkankowo [25].


Phage display w walce z nowotworami

Jednym z założeń nowoczesnej terapii anty- nowotworowej jest dostarczanie substancji czynnych dokładnie do komórek nowotworowych lub naczyń krwionośnych odżywiających guz. Wpływa to na polepszenie efektów leczenia i obniża toksyczność terapii [26]. Aby było to możliwe wybiera się elementy powierzchni charakterystyczne dla zmienionych nowotworowo komórek i dobiera odpowiednie peptydy, które potrafią je wiązać. Uzyskanie takich peptydów możliwe jest m.in. dzięki metodzie phage display. Peptydy mogą mieć same w sobie właściwości antynowotworowe lub służyć jedynie jako dostawcy związków o przeciwnowotworowym działaniu. W pierwszym przypadku można wykorzystać zdolność do hamowania angiogenezy lub blokowania aktywności enzymów, odpowiedzialnych za rozrost nowotworu [27]. W drugim natomiast znajdują zastosowanie jako nośniki chemioterapeutyków, cytokin i oligonukleotydów antysensownych, zapewniając ich selektywne dostarczenie.
Przykładem zastosowania peptydu, otrzymanego metodą phage display, do zahamowania procesu unaczynienia nowotworu jest zablokowanie czynnika proangiogennego VEGF (vascular endothelial growth factor), a właściwie jego oddziaływania z receptorem [26]. Do receptora dla VEGF wiąże się swoiście peptyd ekspresjonowany na fagu, przez co czynnik odpowiedzialny za podziały komórek śródbłonka naczyń nie może się przyłączyć. To skutkuje redukcją podziałów, a w dalszym efekcie redukcją masy guza i ilości przerzutów.
Niewielkich rozmiarów peptydy również mogą mieć zastosowanie terapeutyczne w walce z rakiem, szczególnie po modyfikacjach takich jak cyklizacja czy dodanie NH2- lub COOH- końca, które wpływają na farmakokinetykę [28]. Przykładem może być peptyd wiążący się do receptora czynnika wzrostu śródbłonka naczyń i przez to hamujący angiogenezę w przypadku raka żołądka[28, 29]. Co więcej krótkie peptydy mogą blokować wczesny etap wewnątrznaczyniowej adhezji komórek rakowych oraz proces przerzutowania. Dzieje się tak dzięki wiązaniu peptydu do galektyny-3 [28, 30]. Z bibliotek fagowych wyselekcjonowano peptydy, które dzięki wiązaniu do kinazy tyrozynowej HER2/neu wykazywały działanie antyproliferacyjne w przypadku raka piersi, którego komórki nadekspresjonują tego typu receptor [28, 31].
Do samego zmniejszenia ilości przerzutów można użyć peptydomimetyków węglowodanów, które obecne są na komórkach nowotworowych i umożliwiają adherowanie do śródbłonka. Wykorzystanie peptydomimetyków blokuje wiązanie węglowodanów i przez to uniemożliwia powstaniu przerzutów lub redukuje ich ilość [26]. Z peptydomimetykami wiąże się również nadzieje przy wytwarzaniu szczepionek przeciwnowotworowych.
Przy użyciu phage display uzyskuje się również peptydy inhibujące aktywność enzymów odpowiedzialnych za rozwój guza. Stosowane w terapii antynowotworowej nieswoiste inhibitory metaloproteinaz macierzy są przyczyną licznych negatywnych skutków ubocznych. Przy zastosowaniu peptydów selektywnie inhibujących jedynie te metaloproteinazy macierzy, które odpowiadały za tworzenie przerzutów i nacieków na tkankach oraz angiogenezę, aktywność pozostałych enzymów z tej rodziny pozostaje niezmieniona.
Np. MMP-2 jest związana z rozprzestrzenianiem się komórek nowotworowych raka trzustki. Jej zdolność do rozkładania zewnątrzkomórkowej matrix odpowiada za złośliwość tego typu nowotworu. Dlatego też stała się ona potencjalnym target dla terapeutyków. Dzięki metodzie phage display uzyskano cykliczne peptydy zawierające sekwencję aminokwasową histydyna-tryptofan-glicyna-fenyloalanina jako selektywne inhibitory nadekspresjonowanych metyloproteinaz macierzy [32].
Inne peptydy, jeśli okażą się być ligandami określonych receptorów, mogą wywoływać apoptozę komórki nowotworowo zmienionej lub zapobiegać jej podziałom [26].
Peptydy uzyskane dzięki metodzie phage display skoniugowane z innym białkiem bądź chemioterapeutykiem, wpływają na wzmocnienie skuteczności działania związków oraz redukują ich toksyczność. I tak na przykład doksorubicyna (jeden z najpowszechniejszych chemioterapeutyków antyrakowych) po zintegrowaniu z peptydem, mającym powinowactwo do receptorów naczyń krwionośnych guza, znacznie lepiej hamowała jego rozwój, bardziej ograniczała ilość przerzutów oraz charakteryzowała się mniejszą toksycznością. Podobnie w przypadku białka chimerycznego, powstałego przez skoniugowanie peptydu „kierującego” do naczyń krwionośnych z cytokiną TNF-α (tumor necrosis factor-α). Nawet znaczne zmniejszenie dawki toksycznej cytokiny w postaci koniugatu, skutkowało takim samym efektem terapeutycznym. Istotne jest, że koniugaty z białkami proapoptotycznymi zwiększają toksyczność względem komórek nowotworowych i równocześnie nie stają się toksyczne względem innych komórek, nawet przy długotrwałym stosowaniu.
Ogromną zaletą opisywanych peptydów jest również ich możliwość dostania się do jąder komórek, występujących na terenie nowotworu, przez co mogą być doskonałym wektorem dla terapeutyków tam działających. Zdolność do selektywnego wiązania antygenów nowotworowych przez peptydy otrzymane metodą phage display to nadzieja na stworzenie leków wybiórczo działających na nowotwory [26].
Wiele grup badawczych zajmuje się również identyfikacją przeciwciał specyficznych względem białek związanych z kancerogenezą. Za pomocą metody phage display możliwe jest np. generowanie jednołańcuchowych regionów zmiennych, które zdolne są do wiązania zewnątrzkomórkowej domeny receptora czynnika wzrostu fibroblastów FGFR-3α [30, 33]. Tak wytworzone przeciwciała są w stanie różnicować tego typu receptory z receptorami należącymi do tej samej rodziny. Jako że ich przyłączenie powoduje zahamowanie proliferacji komórek pęcherza, uważa się że mogą zostać wykorzystane do zwalczania nowotworów typu szpiczak mnogi, rak szyjki macicy czy rak pęcherza moczowego [30].

Podsumowanie

Bakteriofagi okazały się bardzo sprawnym narzędziem biologii molekularnej i inżynierii genetycznej. Przy ich użyciu możemy konstruować nowe cząsteczki, tworzyć szczepionki, analizować interakcje zachodzące pomiędzy ligandem a receptorem. Interesującym aspektem są również badania koncentrujące się na zastosowaniu tej metody w doświadczeniach z komórkami nowotworowymi. Prowadzone w tym zakresie eksperymenty naukowe mogą przyczynić się w przyszłości do stworzenia nowych substancji leczniczych, działających wybióczo na komóki nowotworowe. Istnieje jeszcze wiele niezbadanych ścieżek, w których metoda phage display może znależć zastosowanie i przynieść korzyści we współczesnej terapii.


Bibliografia:

1. C. Paiva de Sousa: Pathogenicity Mechanisms of Prokaryotic Cells: An Evolutionary View, Pathogenicity Mechanisms of Prokaryotic Cells, BJID, vol. 7, 2003, s. 23-31.
2. Y. Chai, H. Xiong, X. Ma, L. Cheng, G. Huang, Z. Zhang: Molecular characterization, structural analysis and determination of host range of a novel bacteriophage LSB-1, Virology Journal, vol. 7, 2010, s. 255.
3. M. Ventura, T. Sozzi, F. Turroni, D. Mateuzzi, D. van Sinderen: The impact of bacteriophages on probiotic bacteria and gut microbiota diversity, Genes & Nutrition, vol. 6, 2011, s. 205-207.
4. B. Wiggins, M. Alexander: Minimum Bacterial Density for Bacteriophage Replication: Implications for Significance of Bacteriophages in Natural Ecosystem, Applied and Environmental Microbiology, vol. 49, 1985, s. 19-23.
5. R. M. Clockie, A. D. Millard, A. V. Letarov, S. Heapy: Phages in nature, Bacteriophage, vol. 1, 2011, s. 31-45.
6. A. Górski, B. Weber-Dąbrowska: The potential role of endogenous bacteriophages in controlling invading pathogens, Cell. Mol. Life Sci., vol. 62, 2005, s. 511-519.
7. J. Wikner, J. Vallinoa, G. F. Stewarda, D. C. Smitha, F. Azama: Nucleic acids from the host bacterium as a major source of nucleotides for three marine bacteriophages, FEMS Microbiology Ecology, vol. 12, 1993, s. 237–248.
8. D. A. Marvin: Filamentous phage structure, infection and assembly, Current Opinion in Structural Biology, vol. 8, 1998, s. 150-158.
9. J. Barondess, J. Beckwith: Bor Gene of Phage l, Involved in Serum Resistance, Encodes a Widely Conserved Outer Membrane Lipoprotein, Journal of Bacteriology, vol. 177, 2005, s. 1247–1253.
10. S. Kalantri, M. Pai, L. Pascopella, L. Riley, A. Reingold: Bacteriophage- based tests for the detection of Mycobacterium tuberculosis in clinical specimens: a systematic review and metaanalysis, BMC Infectious Diseases, vol. 5, 2009.
11. H. W. Ackermann, Bacteriophage ecology, Progress in Microbial Ecology, vol. 7, 1997, s. 335-339.
12. W. Willats: Phage display: practicalities and prospects, Plant Molecular Biology, vol. 50, 2002, s. 837–854.
13. G. P. Smith, V. A. Petrenko: Phage Display,Chemical Reviews, vol. 97, 1997, s. 391-410.
14. Paschke M.,Phage display systems and their applications, Appl Microbiol Biotechnol, 70, 2006, s. 2-11.
15. S. Carmen, L. Jermutus: Concepts in antibody phage display. Briefings in functional genomics and proteomics, vol 1, 2002, s. 189-203.
16. K. Yano, T. Yoshino, M. Shionoya, S.Y. Sawata, K. Ikebukuro, I. Karube: Preparation of a whole genome phage library using fragmented Escherichia coli genome and its characterization of protein binding properties by surface plasmon resonance, Biosensors and Bioelectronics, vol. 18, 2003, s. 1201-1207.
17. T. Lindner, H. Kolmar, U. Haberkorn, W. Mier: DNA Libraries for the Construction of Phage Libraries: Statistical and Structural Requirements and Synthetic Methods, Molecules, vol. 16, 2011, s. 1625-1641.
18. V. A. Petrenko, V. J. Vodyanoy: Phage display for detection of biological threat agents, The Journal of Microbiological Methods, vol. 53/2, 2003, s. 243-252.
19. S. S. Sidhu: Engineering M13 for phage display, Biomolecular Engineering, vol. 18, 2001, s. 57–63.
20. E. Brzozowska, J. Bazan, A. Gamian: Funkcje białek bakteriofagowych, Postepy Hig Med Dosw., vol. 65, 2011; s. 167-176.
21. C. F. Barbas, A. S. Kang, R. A. Lerner, S. J. Benkowic: Assembly of combinatorial antibody libraries on phage surfaces: The gene III site, Biochemistry, vol. 88, 1991, s. 7978-7982.
22. A. D. Griffiths, M. Malmqvist, J. D. Marks, J. M. Bye, M. J. Embleton, J. McCafferty, M. Baier, K. P. Holliger, B. D. Gorick, N. C. Hughes-Jones: Human anti-self antibodies with high specificity from phage display libraries, EMBO J, vol. 12, 1993, s. 725-734.
23. W. Willats: Phage display: practicalities and prospects, Plant Molecular Biology, vol. 50, 2002, s. 837-854.
24. H. R. Hoogenboom, A. P. Bruine, S. P. Hufton, R. M . Hoet., J. W. Arends, R. C. Roovers: Antibody phage display technology and its applications, Immunotechnology, vol. 4, 1998, s. 1-20.
25. M. A. Arap: Phage display technology - Applications and innovations, Genetics and Molecular Biology, vol. 28, 2005, s. 1-9.
26. J. Borysowski, A. Górski: Zastosowanie metody phage display w eksperymentalnej terapii onkologicznej, Postepy Hig Med Dosw, 2004, vol. 58, s. 100–107.
27. M. Vodnik, U. Zager, B. Struklj ,M. Lunder: Phage Display: Selecting Straws Insted of Needle from a Haystack, Molecules, vol. 16, 2011, s. 790-817.
28. R. Brissette, J. Prendergast, N. I. Goldstein: Identification of cancer targets and therapeutics using phage display, Current Opinion in Drug Discovery & Development, vol. 9, 2006, s. 363-369.
29. P. An, H. Lei, J. Zhang, S. Song, L. He, G. Jin, X. Liu, J. Wu, L. Meng, M. Liu, C. Shou: Suppression of tumor growth and metastasis by a VEGFR-1 antagonizing peptide identified by phage display, Int J Cancer, vol. 111, 2004, s. 165-173.
30. J. Zou, V. Glinsky, L. A. Landon, L. Matthews, S. L. Deutscher: Peptides specific to the galectin-3 carbohydrate recognition domain inhibits metastasis-associated cancer cell adhesion, Carcinogenesis, vol. 26, 2005, s. 3009-318.
31. S. C. Pero, G. S. Shukla, A. L. Armstrong, D. Peterson, S. P. Fuller, K. Godin,
S. L. Kingsley-Richards, D. L. Weaver, J. Bond, D. N. Krag: Identification of a small peptide that inhibits the phosphorylation of ErbB2 and proliferation of ErbB2 overexpressing breast cancer cells, Int J Cancer, vol. 111, 2004, s. 951-960.
32. G. Lu, M. Zheng, Y. Zhu, M. Sha, Y. Wu, X. Han: Selection of Peptide Inhibitor to Matrix Metalloproteinase-2 Using Phage Display and Its Effects on Pancreatic Cancer Cell lines PANC-1 and CFPAC-1, International Journal of Biological Sciences, 8, 2012, s. 650-662.
33. J. Martinez-Torrecuadrada, G. Cifuentes, P. Lopez-Serra, P. Saenz, A. Martinez, J.I. Casal: Targeting the extracellular domain of fibroblast growth factor receptor 3 with human single-chain Fv antibodies inhibits bladder carcinoma cell line proliferation, Clin Cancer Res, vol. 11, 2005, s. 6280-6290.

Komentarze obsługiwane przez CComment