Miedź wodzie pitnej. Zagrożenia związane z zanieczyszczeniem wtórnym wody.
Badania wstępne.
Copper in drinking water.Hazards related to secondary water pollution. Preliminary studies.
Marek Doskocz1,2 Joanna Konstanciuk1 Julian Skrzymowski,1 Magdalena Hart,1 Barbara Konik,1 Agnieszka Nawrocka,3 Dawid Wiącek,3 Juliusz Walaszczyk4
1 Rootinnovation sp. z o.o. 50-333 Wrocław, www.rootinnovation.com
2Akademia Polonijna w Częstochowie, ul. Pułaskiego 4/6, 42-200 Częstochowa
3Instytut Agrofizyki Polskiej Akademii Nauk im. Bohdana Dobrzańskiego, ul. Doświadczalna 4 20-290 Lublin
4Wydział Inżynierii Środowiska, Politechnika Wrocławska, wybrzeże Stanisława Wyspiańskiego 27, 50-370 Wrocław
Abstrakt:
Miedź jest pierwiastkiem śladowym i mikroelementem niezbędnym do funkcjonowania organizmu. Normy definiują maksymalne stężenie miedzi w wodzie pitnej na granicy 2 mg/l. Dzienne zapotrzebowanie organizmu na miedź oscyluje w zakresie 1-5 mg i zależy od wieku oraz kondycji organizmu. Pokrycie takiego zapotrzebowania zapewnia zrównoważona dieta. Jeżeli woda wodociągowa jest kwaśna lub instalacja jest źle zamontowana, następuje korozja i wypłukiwanie instalacji wykonanej z miedzi. Może to powodować nie tylko znaczne przekroczenie normy (kilkukrotne), ale poprzez długie narażenie na wysokie dawki może powodować inne dolegliwości. W pracy tej poruszone zostały aspekty toksyczności, wyniki badań, analiza środowiskowa, oraz rekomendacje w celu ochrony zdrowia. Przedstawione badania mają charakter wstępny.
Abstract:
Copper is a trace element and a micronutrient essential for the functioning of the body. The standards define a maximum concentration of copper in drinking water of 2 mg/l. The body's daily demand for copper oscillates between 1 and 5 mg and depends on its age and condition. This demand is met without any problem as to the outcome of a balanced diet. If the tap water is acidic or the system is not installed correctly, corrosion and rinsing of the copper system occurs. This can cause not only a significant overshoot (several times), but can also cause other ailments through prolonged exposure to high doses. This work presents: toxic aspects, test results, environmental analysis and recommendations, which were developed in order to protect health. The presented studies are preliminary in nature.
Słowa kluczowe: miedź, woda, zanieczyszczenia wtórne, zdrowie
Keywords: Copper, water, secondary pollution, health
Nadesłane 9.07.2018
Przyjęte do druku: 12.08.2018
Dostęp on-line: 24.09.2018
Druk 20.09.2018
Wstęp
Miedź jest pierwiastkiem chemicznym szeroko wykorzystywanym w przemyśle. Roczne wydobycie tego pierwiastka przewyższa 20 mln ton. Głównym zastosowaniem miedzi jest jej użycie w instalacjach elektrycznych ze względu na dobre przewodnictwo prądu. Miedź także powszechnie wykorzystywana jest przy budowaniu instalacji wodnych, pokryć dachów ze względu na łatwość montażu, właściwości cieplne, odporność na korozję. Stopy miedzi są wykorzystywane szeroko, a najpopularniejsze to brąz (stop miedzi z cyną), mosiądz (stop miedzi z cynkiem). Niewielka ilość miedzi jest używana w preparatach przeciwgrzybiczych, bakteriobójczych i w rolnictwie.
Rola miedzi w organizmie
Miedź jest mikroelementem niezbędnym do życia wielu organizmom, bierze udział m.in. w fotosyntezie i oddychaniu komórkowym. Całkowity brak miedzi może powodować śmierć, nie mniej jednak zbyt wysokie stężenie miedzi również powoduje śmierć. Ten fakt wykorzystuje się przy tworzeniu algicydów, fungicydów, moluskocydów oraz do zabezpieczania powierzchni przed porastaniem organizmami wodnymi. Mikroelement ten występuje w wielu centrach aktywnych enzymów, ze względu na łatwość pobierania i oddawania elektronu w czasie zmiany stopnia utlenienia. Miedź jest niezbędna do tworzenia się krwinek czerwonych [1], wpływa pozytywnie na błonę otaczającą komórki nerwowe [2], bierze udział w regulacji przesyłania impulsów nerwowych [3], wchodzi w skład hemocyjaniny, niektórych dysmutaz ponadtlenkowych, bierze udział w tworzeniu tkanki łącznej i w syntezie prostaglandyn. Niedobór jonów miedzi może indukować niedokrwistość ponieważ bierze udział w wchłanianiu żelaza. Większość białek w organizmie wiąże miedź w zredukowanej formie Cu+). Pierwiastek ten bierze udział w biosyntezie kw. tłuszczowych i węglowodanów. Podwyższenie jego stężenia może mieć wpływ na biosyntezę lipidów np. zmniejszenie poziomu triglicerydów i cholesterolu. Miedź uczestniczy w reakcjach oksydoredukcyjnych prowadząc do powstawania wolnych rodników uszkadzających struktury komórkowe. Jednym z procesów powstawania tych rodników jest reakcja Fentona, która może być dodatkowo nasilona w obecności jonów kadmu, gdyż pierwiastek ten zastępuje miedź w białkach wpływając na podwyższenie stężenia wolnych jonów miedzi. Około 15 % przyjmowanej przez organizm miedzi jest przyswajane, reszta jest wydalana. Miedź jest przyswajana w jelicie cienkim, łączy się z białkami osocza i trafia do wątroby, będącej jej magazynem. Tylko 2% miedzi jest usuwane wraz z moczem, gdyż pierwiastek ten ulega reabsorpcji w komórkach proksymalnych. Miedź jest wydzielana do syntezowanej w wątrobie żółci (tak organizm pozbywa się 98% miedzi). Na ten metal w pierwszej linii narażone są jelita, wątroba, nerki i serce. W transport miedzi jest zaangażowane między innymi białko błonowe prekursora amyloidu (APP), odgrywające istotną rolę w rozwoju choroby Alzheimera. Niektóre badania pokazują związek wysokiego stężenia miedzi w wodzie z chorobą Alzheimera. Obecnie zalecane jest unikanie wysokich stężeń miedzi w wodzie. Powiązanie wysokiego stężenia miedzi z chorobą Alzheimera jest trudna do monitorowania ponieważ choroba ta rozwija się powoli i zależy od wielu czynników. Przedstawione wyniki prof. Brewera w pracach naukowych jednoznacznie sugerują powiązanie stężenia jonu miedzi spożywanej w wodzie z epidemią (44 miliony ludzi żyje z chorobą Alzheimera, co 4 sekundy diagnozowany jest nowy przypadek).[4][5][6][7] ATPazy transportujące jony miedzi mogą być odpowiedzialne za lekooporność przeciw lekom nowotworowym. [8]
Miedź nie działa kancerogennie i mutagennie natomiast działa embriotoksyczne, fetotoksyczne i teratogenne [9], chociaż nie wszystkie publikacje to potwierdzają [10]. W dużej mierze zależy od dawki, formy jonu oraz okresu narażenia. Należy wspomnieć fakt, że miedź dzięki swoim właściwościom toksycznym na mikroorganizmy, znalazła zastosowanie do produkcji klamek, poręczy i drobnego sprzętu dostępnego publicznie w szpitalach. Dzięki temu nastąpiła redukcja przenoszenia chorób zakaźnych w miejscach publicznych [11].
Działanie niekorzystne u ludzi
Śmiertelne oraz silne toksyczne dawki miedzi zostały określone na podstawie przypadkowych zatruć lub prób samobójczych i są szacowane, że wynoszą od 4 do 400 mg jonów miedzi(II) na kg masy ciała [12][13]. Przy małych dawkach jonów miedzi występują klasyczne objawy jak przy zatruciach: bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunkach. Objawy te były notowane już od stężenia wodzie 4 mg/l lub wyższych [14][15][16]. Dla dzieci stężenia miedzi powodujące efekty uboczne były niższe [17][18]. W 2001 roku Araya [19] przedstawił wynik z badań klinicznych - eksperyment (grupa badana 179 osób) w którym przez 5 tygodni były badane osoby które piły codziennie 200ml wody zawierającej 0, 2, 4, 6 mg /litr miedzi. Efekty żołądkowo-jelitowe występowały przeważnie po 15 minutach po spożyciu. Stosując analizę statystyczną autorzy wyciągnęli wniosek, że 3% populacji będzie reagowało negatywnie na dawkę 200ml wody o stężeniu miedzi 2.5–3 mg/l, a 5\ populacji na 3.5–4 mg/l. Badania Pizarro et al. [20][21] potwierdzają, że przy małych stężeniach jonów miedzi 1-5 mg/l obserwuje się wyżej wymienione efekty. Badania Olivares [22] niemowląt wieku od 3-12 miesięcy podzielonych na dwie grupy w których matki i dzieci piły wodę o stężeniu mniej niż 0.1mg oraz 2 mg /l miedzi nie wykazało różnic statystycznych w działaniu toksycznym miedzi. [23] Badania przeprowadzone w Niemczech [24][25] w latach 1982 -1994 analizy marskości wątroby występującą u dzieci (103 przypadki) pokazały, że tylko 5 procent było powiązane ze stężeniem miedzi w wątrobie. Jony miedzi zostały prawdopodobnie wypłukane z domowych instalacji wodnych wykonanych z miedzi. Stężenie miedzi w wodzie pitnej powyżej 1,3 mg/l może być przyczyną stosunkowo częstych biegunek, skurczów brzucha, zwłaszcza u niemowląt i małych dzieci oraz u osób dorosłych [26][27] Miedź może być niebezpieczna dla niemowląt przy zbiegu trzech czynników ryzyka:
- Niemowlęta nie są karmione piersią.
- Woda jest miękka oraz kwaśna (pH<6,5)
- Występują miedziane rury w instalacji wody pitnej lub podgrzewaczy wody.
Osoby dorosłe bez zaburzeń genetycznych które spożywają miedź w diecie w stężeniu 1-10 mg / dzień nie powinny odczuwać żadnych dolegliwości. Dieta poniżej 1 mg dziennie może prowadzić do niedokrwistości, neutropenii i demineralizacja kości u niedożywionych dzieci. [28] Grupa wysokiego ryzyka, która powinna unikać stężenia wyższego niż 1 mg/l to dzieci posiadających gen choroby Wilsona lub predyspozycje do z zespołów marskości wątroby.[29]
Do leczenia schorzeń związanych z akumulacją miedzi w organizmie wykorzystuje się sole cynku powodujące jej wchłanianie z pożywienia oraz środki chelatujące takie jak trójetylenotetramina i d-penicylamina. [30] Jony cynku utrudniają wchłanianie miedzi, zaś brak cynku oraz wysokie stężenie miedzi wpływają na rozwój choroby Alzheimera. [6] Prowadzone są też badania dotyczące usuwania miedzi zarówno z roztworów jak i z komórek przy pomocy nanocząsteczek. [31][32][33], W usuwaniu miedzi ważną rolę odgrywa również dieta bogata w cynk (i w warzywa typu kapusty). [34]
Zalecane dawki
Powyżej zostały przedstawione optymalne wyniki spożycia wynikające z badań nad skutkami nadmiaru lub niedoboru miedzi. Państwowa Inspekcja Sanitarna rekomenduje dzienne spożycie (RWS) miedzi w wysokości 1 mg. [35] Inną ważną instytucją decydującą o dodatkach do żywności jest Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności, EFSA (European Food Safety Authority), który określa, że ilość niezbędną miedzi można łatwo uzyskać korzystając ze zrównoważonej diety. W rozporządzeniu (WE) nr 1924/2006 przedstawiony jest dopuszczalny górny limit spożycia (UL) miedzi w dawce 5 mg / dobę podczas ciąży i laktacji. Dla dzieci i młodzieży UL został ustalony jako 1 mg / dzień w wieku 1-3 lat, 2 mg / dzień w wieku 4-6 lat, 3 mg / dzień w wieku 7-10 lat, 4 mg / dzień w wieku 11-17 lat (SCF, 2003). [36]
Stężenie w wodzie
Na podstawie: Dz.U. 2015 poz. 1989 (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2015 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi) najwyższe dopuszczalne stężenie miedzi w wodzie pitnej wynosi: 2 mg/l. Wartość dopuszczalna, jeżeli nie powoduje zmiany barwy wody spowodowanej agresywnością korozyjną wody dla rur miedzianych. Stężenie to zgadza się z Dyrektywą Rady 98/83/WE. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 31 marca 2011 r. w sprawie naturalnych wód mineralnych, wód źródlanych i wód stołowych (Dz.U. 2011 nr 85 poz. 466) definiuje maksymalne stężenie miedzi w tych wodach jako 1,00 mg/l w tabeli substancji niepożądanych w nadmiernych ilościach i toksycznych. Barwienie prania i wyrobów sanitarnych występuje przy stężeniach miedzi powyżej 1 mg / litr. Przy poziomach powyżej 2,5 mg / litr, miedź nadaje wodzie niepożądany gorzki smak, większe stężenia wpływają również na kolor wody (niebiesko-zielony). [37] Należy podkreślić fakt, że podawanie miedzi w pożywieniu jest mniej toksyczne niż te same dawki w wodzie pitnej - na podstawie badań na szczurach. [38] Miedź może występować na dwóch stopniach utleniania Cu+ oraz Cu2+, obie formy różnią się diametralnie właściwościami. Miedź Cu2+ jest traktowana jako bardziej toksyczna. W wodzie jako zanieczyszczenia wtórne występują głównie jony miedzi Cu+.
Metodyka
Do oznaczania stężenia pierwiastków został użyty aparat iCAP 6000 Series ICP-OES, Thewykormo Scientific (ICP-OES), spektrometr optyczny z plazmą wzbudzoną indukcyjnie. Stężenia były określane na podstawie pomiarów ze wzorcami. Stężenia były określane na podstawie porównania zmierzonych wartości z krzywymi kalibracyjnymi dla wzorców. Stężenie miedzi w części próbek zostało określane za pomocą testów kolorymetrycznych firmy Hanna Instruments HI 747. Metoda DPD zatwierdzona przez EPA, stężenia od 20 do 999 mikrog/L (ppb), rozdzielczość 2 mikrog/l (ppb), dokładność \begin{math} \pm \end{math}5 % odczytu pm 10 mikrog/L. pH oraz potencjał redox zostały określone za pomocą miernika HI900221 z sondą HI1297. Badania zostały przeprowadzone w firmie Rootinnovation sp. z.o.o. w ramach usług pierwiastki.eu
Wyniki i dyskusja
Analiza rynku wykonawców instalacji.
Instalację wykonywane z rur miedzianych są popularnie stosowanych w mieszkaniach i domkach jednorodzinnych. Z przeprowadzonego wywiadu środowiskowego ekip remontujących (14 firm) wynika chęć zamontowania instalacji ze względu na łatwość montażu i opłacalność finansową po stronie wykonawcy. Żadna z firm budowlanych nie miała informacji na temat zagrożeń zdrowotnych jakie mogą występować jeśli montaż jest nieprawidłowy lub woda jest kwaśna. Należy podkreślić pozytywny fakt, że 80% firm wiedziała, że nie łączy się bezpośrednio instalacji wykonanej z rury stalowych z miedzią. Występuje również bardzo mała świadomość społeczna dotycząca jakości materiałów, jakości stopów, oraz że może występować tak zwane zjawisko odcynkowania mosiądzu oraz różne rodzaje korozji. Jakość elementów używanych do instalacji, mimo że spełnia normy, to jednak niektórzy wykonawcy mają zastrzeżenia co do produktów importowanych (korozja, wytrzymałość). Z przeprowadzonej analizy wynika, że niewielki procent instalacji miedzianych lub z elementami mosiężnymi, lub armaturą sanitarną został zainstalowany z pełną świadomością zagrożeń, oraz profesjonalnym podejściem eliminującym zagrożenia. Poniżej przykładowe zdjęcia połączeń wykonanych z mosiądzu na którym niebieski kolor wskazuje na reakcje stopu z otoczeniem.
Rys 1. Przykłady połączeń wykonanych ze stopu mosiądzu na których widać sole miedzi w postaci niebieskiego nalotu.
Stężenie miedzi w wodzie.
Stacje uzdatniania wody mają obowiązek monitorowania wody przed wprowadzeniem do sieci wodociągowej i wykonują to bardzo sumienie. Doprowadzenie do budynku mieszkalnego wody może być obarczone zanieczyszczeniami wtórnymi. Jednak w wyniku podejrzeń i przeprowadzonych analiz właściciele sieci wodociągowych usuwają źródła (np.: wymiana rur ołowianych, skorodowanych). W budynku oraz w mieszkaniu za sieć odpowiedzialni są przeważnie lokatorzy. Usunięcie wtórnych zanieczyszczeń, które pochodzą z instalacji i armatury należy już do właściciela mieszkania.
Zostało przebadanych 19 ujęć wody pod kątem analizy pierwiastków rozpuszczonych w wodzie, dodatkowo 16 nowych ujęć pod kątem stężenia jonów miedzi a następnie skorelowanych z infrastrukturą.
Stężenie miedzi w wodzie, w którym nie było rur miedzianych we wszystkich przypadkach jest w normie i jeden litr takiej wody nie przewyższa ok. 10% dziennego rekomendowanego zapotrzebowanie (RWS) na jony miedzi.
Tam gdzie w instalacji były rury wykonane z miedzi, stężenie jonów miedzi w wodzie kształtowało się w granicach od 0,14 do 3,01 mg/l. Wystąpiły trzy przypadki powyżej normy. Litr takiej wody pokrywa dzienne zapotrzebowanie od 14% do 30\%.
Wyniki przedstawione są na wykresie skrzypcowym, w którym widzimy rozkład danych dwumodalny.
Rys. 2. Rozkład stężenia jonów miedzi w badanych próbkach. Na wykresie zaznaczone punkty: Maksymalne stężenie jonów miedzi w wodzie pitnej obowiązujące w Europie 2,0mg/l, Stężenie rekomendowane przez serwis pierwiastki.eu to 0,25 mg/l pokrywające przez wypicie 1 litra 10% dziennego zapotrzebowania organizmu na ten pierwiastek (większość jonów miedzi jest pokrywana z pożywienia).
Przy dużych stężeniach miedzi powyżej 1.5mg/l zanotowano czasami niebieskie naloty przy ujściu wody, nietypowy i niedobry smak wody. Obserwacje te zgadzają się wskazówkami WHO dotyczącymi miejsc o podwyższonej ilości miedzi.
Zaobserwowano również, że jedna osoba poprzez używanie wody z instalacji wykonanej z miedzi i suplementowanie dodatkowo miedzi przekroczyła normalny poziom miedzi w organizmie.
Korelacja stężenia miedzi z pH oraz poziomem redox. Ze względu na małą ilość danych nie zaobserwowano silnej korelacji. Zebrane dane raczej mają tendencje. Wydaje nam się, że przy większej ilości danych da się zbudować model matematyczny, który łączy stężenie jonów miedzi z:
Stężeniem początkowym źródła
Długości instalacji miedzianej, pH wody i potencjału redox
Reprezentatywność danych.
Aby wyciągnięte wnioski były jednoznaczne potrzeba rozszerzenia badania na większą grupę ujęć. Także tych ujęć, które nie są wykonane z materiału jakim jest miedź. Niestety ze względów technicznych nie da się w większości pobrać wody przed ujęciem co jest dodatkowym problem. Prezentowane badania będą powtarzane, nie mniej jednak wyciągnięte przesłanki stanowią interesujący wstęp do badań.
Wnioski
Główne wnioski zebraliśmy w punktach:
- Świadomość społeczna wtórnych zanieczyszczeń wody jest niewielka. Nie istnieje procedura eliminująca możliwość wtórnych zanieczyszczeń podczas odbioru i używania wody z sieci wodociągowej. Mimo, że występują zalecenia: odczyn wody pH > 7, zasadowość ogólna (określona wg PN - 90/C - 04540) / (stężenie jonów siarczanowych wyrażone w mol/dm3) powinna być mniejsza od 2, stężenie jonów amonowych mniejsze od 0,5 mg3 [39] istnieją formalnie to nie są stosowane popularnie w badaniach okresowych i dopuszczania instalacji, dlatego została opracowana propozycja procedury dostępna na stronie www.pierwiastki.eu.
- Posiadając instalację miedzianą mamy ryzyko, że do naszego organizmu zostanie wprowadzona za duża ilość jonów miedzi. Dzieje się to poprzez długoterminową ekspozycję. Jest to niebezpieczne w szczególności dla dzieci, osób starszych i osób chorych na chorobę Wilsona.
- Maksymalne stężenie miedzi w wodzie, które nie powinno budzić obawy, nie powinno przekroczyć 0,25 mg/l (wyliczenia własne pierwiastki.eu). Spożyty 1 litr wody zaspokaja 25% dziennego zapotrzebowania na miedź. Reszta z nadmiarem będzie zaspokajana poprzez produkty spożywcze oraz napoje. Stężenie w wodzie 0,25 mg/l jest 8 razy mniej niż normy zakładają dla wody pitnej. Na podstawie literatury nie możemy znaleźć sensownego uzasadnienia (poza ekonomicznym) rekomendowania maksymalnego bezpiecznego stężenia miedzi na granicy 2 mg/l. Wówczas musielibyśmy przyjąć zalecenie Państwowej Inspekcji Sanitarnej, że jeżeli w naszej wodzie stężenie wynosi 2 mg/l możemy spożyć jedynie 0,5 litra takiej wody z naszego ujęcia - to jest dwie szklanki dziennie i nie spożywanie innych produktów zawierających jony miedzi.
- Dla wykonanych już instalacji wodnych z miedzi, w którym istnieje możliwość kontaminacji powinno się stosować dla wody pitnej dodatkowe oczyszczanie w postaci filtrów czy osmozy jedynie po zbadaniu przesłanek.
- Zanieczyszczenie zależy nie tylko od pH, ale także od potencjału redox i od długości instalacji miedzianej.
- Jeżeli obserwowane są naloty niebieskie na zlewie, wannie, toalecie, praniu a także jeżeli czujemy problemy gastryczno-jelitowe po wypiciu dwóch szklanek wody należy zbadać swoją wodę pod kątem zanieczyszczeń pierwiastkowych.
Przedstawione badania są badaniami wstępnymi. Badania będą prowadzone na większej ilości prób. Podziękowania dla społeczności serwisu wykop.pl podjęcie tematu badań wody.
Literatura
[1] D B Milne, Assessment of copper nutritional, Clinical Chemistry, status vol. 40 no. 8 1479-1484.
[2] Herring NR, Konradi C. MYELIN, COPPER, AND THE CUPRIZONE MODEL OF SCHIZOPHRENIA. Frontiers in bioscience (Scholar edition). 2011;3:23-40.
[3] [Montes S, Rivera-Mancia S, Diaz-Ruiz A, Tristan-Lopez L, Rios C. Copper and Copper Proteins in Parkinson’s Disease. Oxidative Medicine and Cellular Longevity. 2014;2014:147251. doi:10.1155/2014/147251.
[4] Copper-2 Hypothesis for Causation of the Current Alzheimer’s Disease Epidemic Together with Dietary Changes That Enhance the Epidemic, George J. Brewer, Chem. Res. Toxicol., 2017, 30 (3), pp 763–768, DOI: 10.1021/acs.chemrestox.6b00373, https://pubs.acs.org/doi/10.1021/acs.chemrestox.6b00373
[5] Copper and Alzheimers Disease. Mathys ZK, White AR, Adv Neurobiol. 2017;18:199-216. doi: 10.1007/978-3-319-60189-2-10. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28889269
[6] Copper excess, zinc deficiency, and cognition loss in Alzheimer's disease.
Brewer GJ.Biofactors. 2012 Mar-Apr;38(2):107-13. doi: 10.1002/biof.1005. https://iubmb.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/biof.1005
[7] Sytuacja osób chorych na chorobę Alzheimera Polsce, Raport RPO, Warszawa 2016, ISBN,978-83-938366-5-9, %https://www.rpo.gov.pl/sites/default/files/Sytuacja%20os%C3%B3b%20chorych%20na%20chorob%C4%99%20Alzheimera%20wyd.II_.pdf
[8] Choroba Wilsona – czynniki wpływające na obraz kliniczny; Tomasz Litwin, Anna Członkowska; Neurologia i Neurochirurgia Polska Vol. 47(2), 2013, pp. 161-169.
[9] Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy 2011, nr 2(68), s. 117–144 Miedź i jej związki nieorganiczne w przeliczeniu na Cu Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego http://archiwum.ciop.pl/zasoby/02062011.pdf.
[10] National Research Council (US) Committee on Copper in Drinking Water. Copper in Drinking Water. Washington (DC): National Academies Press (US); 2000. 5, Health Effects of Excess Copper. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK225400/.
[11] ScienceDaily: Copper Reduces Infection Risk by More Than 40 Per Cent, Experts Say (ang.). 2011-07-01. [dostęp 2011-07-02].
[12] Chuttani i in.., 1965; Jantsch et al., 1984-1985; Agarwal et al. al., 1993.
[13] WHO/SDE/WSH/03.04/88 English only Copper in Drinking-water Background document for development of WHO Guidelines for Drinking-water Quality http://www.who.int%/water_sanitation_health/water-quality/guidelines/chemicals/copper.pdf
[14] Wyllie J, Copper poisoning at a cocktail party. American Journal of Public Health, 1957 47:617.
[15] Spitalny KC et al. drinking-water-induced copper intoxication in a Vermont family. Pediatrics, 1984, 74(6):1103–1106.
[16] Effect of pH, DIC, orthophosphate and sulfate on drinking water cuprosolvency. Washington, DC, US Environmental Protection Agency, Office of Research and Development (EPA/600/R-95/085), 1995.
[17] Knobeloch L et al. Gastrointestinal upsets associated with ingestion of copper-contaminated water. Environmental Health Perspectives, 1994, 102(11):958–961.
[18] Stenhammar L, Diarrhoea following contamination of drinking water with copper. European Journal of Medical Research, 1999, 4:217–218.
[19] Araya M et al. Determination of an acute no-observed-adverse-effect level (NOAEL) for copper in water. Regulatory Toxicology and Pharmacology, 2001, 34:137–145
[20] Pizarro F et al. Acute gastrointestinal effects of graded levels of copper in drinking water. Environmental Health Perspectives, 1999, 107(2):117–121.
[21] Pizarro F et al. Gastrointestinal effects associated with soluble and insoluble copper in drinking water. Environmental Health Perspectives, 2001, 109(9):949–952.
[22] Olivares M et al., Copper in infant nutrition: Safety of World Health Organization provisional guideline value for copper content of drinking water. Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition, 1998, 26:251–257.
[23] Olivares M et al., Copper in infant nutrition: Safety of World Health Organization provisional guideline value for copper content of drinking water. Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition, 1998, 26:251–257.
[24] Dieter HH et al. Early childhood cirrhoses (ECC) in Germany between 1982 and 1994 with special consideration of copper etiology. European Journal of Medical Research , 4:233–242., 1999.
[25] Eife R et al., Chronic poisoning by copper in tap water: II. Copper intoxications with predominantly systemic symptoms. European Journal of Medical Research , 4:224–228, 1999.
[26] Knobeloch L., Ziarnik M., Howard J., Theis B., Darryll F., Anderson H., Proctor M. (1994) Gastrointestinal upsets associated with ingestion of copper - contaminated water. Environ. Health Perspect. 102, 958 – 96 1.
[27] Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy 2011, nr 2(68), s. 117–144 Miedź i jej związki nieorganiczne –w przeliczeniu na Cu Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego http://archiwum.ciop.pl/zasoby/02062011.pdf
[28] Dietary reference intakes for vitamin A, vitamin K, arsenic, boron, chromium, copper, iodine, iron, manganese, molybdenum, nickel, silicon, vanadium and zinc. A report of the Panel on Micronutrients, Subcommittees on Upper Reference Levels of Nutrients and of Interpretation and Use of Dietary Reference Intakes, and the Standing Committee on the Scientific Evaluation of Dietary Reference Intakes. Food and Nutrition Board, Institute of Medicine. Washington, DC, National Academy Press.
[29] US NRC 2000, Copper in drinking water. Washington, DC, National Research Council, National Academy Press.
[30]. „History of Wilson's disease: 1912 to 2000”; John M. Walshe; Movement Disorders Vol. 21(2), 2006, pp. 142–147
[31]. Single step synthesis of amine-functionalized mesoporous magnetite nanoparticles and their application for copper ions removal from aqueous solution; Jining Gao, Yingjuan He, Xianying Zhao, Xinze Ran, Yonghui Wu, Yongping Su, Jianwu Dai; Journal of Colloid and Interface Science 481 (2016) 220–228\
[32]. Cell Permeable Au ZnMoS4 Core Shell Nanoparticles Toward a Novel Cellular Copper Detoxifying Drug for Wilsons Disease; Vindya S. Perera, Haijian Liu, Zhi-Qiang Wang, and Songping D.
Huang, Chem. Mater. 2013, 25, 4703-4709
[33]. A highly efficient and extremely selective intracellular copper detoxifying agent based on nanoparticles of ZnMoS4; Vindya S. Perera, Nilantha P. Wickramaratne, Mietek Jaroniec and Songping D. Huang; J. Mater. Chem. B, 2014, 2, 257
[34] Dr. Lawrence Wilson, Copper Toxicity Syndrome, http://drlwilson.com/articles/copper toxicity syndrome.htm, 2018-06-18
[35] Pytania i odpowiedzi dotyczące stosowania rozporządzenia (UE) nr 1169/2011 w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, https://gis.gov.pl/images/bz/znakowanie wytyczne ke.pdf
[36] Scientific Opinion on the substantiation of health claims related to copper and protection of DNA, proteins and lipids from oxidative damage (ID 263, 1726), function of the immune system (ID 264), maintenance of connective tissues (ID 265, 271, 1722), energy‐yielding metabolism (ID 266), function of the nervous system (ID 267), maintenance of skin and hair pigmentation (ID 268, 1724), iron transport (ID 269, 270, 1727), cholesterol metabolism (ID 369), and glucose metabolism (ID 369) pursuant to Article 13(1) of Regulation (EC) No 1924/2006 EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies (NDA) First published: 1 October 2009, https://doi.org/10.2903/j.efsa.2009.1211
[37] WHO/SDE/WSH/03.04/88 English only Copper in Drinking-water Background document for development of WHO Guidelines for Drinking-water Quality.
[38] Hebert CD et al. Subchronic toxicity of cupric sulfate administered in drinking water and feed to rats and mice. Fundamental and Applied Toxicology, 1993, 21:461–475.
[39] Górecki A., Michalski K., Nowicki J., Bartold-Wiśniewska G., Rutkiewicz A., Barczyński A., Koźlecki A.: Wewnętrzne instalacje wodociągowe, ogrzewcze i gazowe z rur miedzianych - wytyczne stosowania, projektowania COBRTI "INSTAL" Warszawa.
Artykuł w postaci pdf z dobrym formatowaniem jest tostępny na stronie sklepu otwarte innowacje - www.sklep.openin.pl
REKLAMA:
Prośba:
Jeżeli jesteś zainteresowany badaniami wlasnej wody to zapraszam na stronę www.pierwiastki.eu
Jeżeli chciałbyś/chciałabyś wesprzeć badania to zapraszamy do kupna numeru czasopisma jako cegiełki - calkowity dochód z tego numeru jest przeznaczone na kontynułowanie badań. www.sklep.openin.pl
Dziękujemy
Komentarze obsługiwane przez CComment