NOWOCZESNE TECHNIKI ANALITYCZNE W NAUKACH FARMACEUTYCZNYCH – MIKROWAGA KWARCOWA I JEJ ZASTOSOWANIE

MODERN ANALYTICAL METHODS IN PHARMACEUTICAL SCIENCES –  THE APPLICATION OF QUARTZ CRYSTAL MICROBALANCE

Tomasz Błaśkiewicz

Katedra i Zakład Chemii Analitycznej, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu
ul. Borowska 211 A, 50-566 Wrocław

Mikrowaga kwarcowa (ang. Quartz Crystal Microbalance, QCM) to urządzenie pomiarowe pracujące w oparciu o zjawisko piezoelektryczne, pozwalające na wykrywanie zmiany masy związanej z detektorem. Osiąga czułość ok. 0,1ng; selektywność wskazań zapewniana jest poprzez wykorzystanie specyficznych oddziaływań pomiędzy różnymi cząsteczkami, np. typu antygen – przeciwciało; jedna z nich jest unieruchomiona na detektorze. Omówiono mechanizm działania mikrowagi kwarcowej. Przedstawiono niektóre jej zastosowania w oznaczeniach analitów istotnych z punktu widzenia farmacji, medycyny i dyscyplin pokrewnych. Anality umownie podzielono na trzy grupy: cząsteczki małe (jony metali ciężkich, proste związki nieorganiczne i organiczne); cząsteczki duże ( białka, kwasy nukleinowe, struktury złożone); leki.

Słowa kluczowe : mikrowaga kwarcowa, biosensor, immunosensor

Quartz Crystal Microbalance (QCM) is a measuring device based on the piezoelectric effect, allowing the detection of changes in weight associated with the detector. The device achieves sensitivity of about 0,1 ng; the selectivity of indications is provided by a specific interactions between different molecules, such as antigen – antibody.

Quartz Crystal Microbalance, QCM, biosensor, immunosensor

Wprowadzenie

Jednym z najważniejszych zadań farmacji jest oznaczanie zawartości substancji czynnych i zanieczyszczeń w lekach, co sprowadza się do odpowiedzi na pytanie ile jest „leku w leku”. Jednak obecnie nauki farmaceutyczne, wykorzystujące techniki analityczne , poszukują także na przykład odpowiedzi na pytania o oddziaływania pomiędzy lekiem a różnymi makrocząsteczkami; szukają prostszych metod identyfikacji i ilościowego oznaczania makrocząstek; opracowują metody badania aktywności potencjalnych leków itp. W pracach takich nieocenione usługi oddają nowoczesne, wysokoczułe i selektywne instrumentalne metody analityczne, takie jak chromatografia gazowa, chromatografia cieczowa, spektrofluorymetria, metody elektrochemiczne i inne. Są one jednak stosunkowo kosztowne, zwykle czasochłonne, przeważnie też wymagają specjalnego przygotowania próbki. Każda więc nowa metoda, która zdaje się być pod tymi względami lepsza, witana jest z wielkim entuzjazmem – zwłaszcza przez tych badaczy, którym dzięki niej udaje się osiągnąć coś nowego i wartościowego.
Mikrowaga kwarcowa (ang. Quartz Crystal Microbalance, QCM) może być tego przykładem. Jest to urządzenie pomiarowe przeznaczone do detekcji bardzo małych – rzędu nanogramów (10-10 g) zmian masy, pracujące w oparciu o zjawisko piezoelektryczne, zachodzące w krysztale kwarcu.

Budowa mikrowagi

Pierwsze badania nad piezoelektrycznością przeprowadzili Jacąues i Pierre Curie w 1880 [1]. Stwierdzili, że kryształ kwarcu, poddany naprężeniu mechanicznemu, np. ściskaniu, generuje na swojej powierzchni prąd elektryczny. W 1959 roku Sauerbrey przedstawił model teoretyczny mikrowagi kwarcowej [2], w którym wykorzystał to zjawisko. Najważniejszy jej element to piezoelektryczny rezonator kwarcowy – płytka z naturalnego bądź sztucznego kryształu kwarcu o odpowiednim kształcie i grubości. Przyłożenie do jej powierzchni zewnętrznego potencjału elektrycznego powoduje wewnętrzne naprężenie mechaniczne, a wytworzone pole elektryczne wywołuje falę akustyczną w krysztale, która rozchodzi się w kierunku prostopadłym do powierzchni. Dla właściwego funkcjonowania całego układu bardzo ważna jest odpowiednia orientacja płaszczyzn powierzchni względem osi kryształu, otrzymywana dzięki jego precyzyjnemu przecięciu. Najczęściej wykorzystywane są płytki otrzymywane poprzez tzw. cięcie AT [1]. Częstotliwość fali akustycznej zależy m.in. od grubości i masy płytki, środowiska. Naniesienie na jej powierzchnię trwale związanej masy powoduje spadek częstotliwości rezonansowej i wydłużenie okresu drgań oraz zmniejszenie ich amplitudy. Sauerbrey podał ilościową (proporcjonalną) zależność pomiędzy tymi wielkościami (w próżni) [2], a prace Kazanawy pozwoliły rozszerzyć tą teorię na zachowanie rezonatorów w roztworach [3]. Mierząc, więc zmiany częstotliwości można określić zmiany masy, związanej z powierzchnią roboczą. Poniższe zdjęcie przedstawia wygląd typowego rezonatora używanego np. w mikrowadze typu EQCM.

Okrągła płytka kwarcowa po swoich obu stronach posiada utworzone z napylonego złota elektrody; między nimi właśnie, na skutek przyłożonego potencjału elektrycznego, występuje zjawisko piezoelektryczne. Jedna z warstewek złota jest powierzchnią detekcyjną. Selektywność pomiaru zależy od selektywności reakcji, towarzyszącej wiązaniu przez nią jakiejś masy. Jeżeli więc uda się na powierzchni złota unieruchomić jakiś „chwytak” – to właśnie reakcje z jego udziałem będą decydować o możliwościach detekcyjnych całego układu pomiarowego.
Możliwości wydają się być nieograniczone – od najprostszych reakcji adsorpcji po wysoce selektywne oddziaływania immunologiczne. Należy jednak, dla uzyskania powtarzalnych pomiarów, móc powtarzalnie preparować „chwytak”.
Mikrowaga kwarcowa jawi się, jako potencjalny, uniwersalny sensor i biosensor [4,5,6,7]. Za pierwsze zastosowanie analityczne uważa się opracowany przez Kinga w 1964 detektor, wykrywający ksylen w stężeniu 1 ppm [8]. W przeciągu prawie pięćdziesięciu lat od ukazania się tej pracy opisano cały szereg innych zastosowań. Do ciekawostek zaliczyć wypada użycie w 1997 roku przez lądownik Mars Pathfinder mikrowagi do zbadania ilości pyłu, unoszącego się w atmosferze Marsa [9]. Poniżej przedstawione zostaną wybrane różnorodne zastosowania techniki QCM.

Mikrowaga, jako detektor małych cząsteczek

Tzw. „małe cząsteczki”, do których zaliczyć można np. metale ciężkie, lotne związki organiczne (np. alkohole, formaldehyd, benzen, toluen) to często bardzo wielki problem, gdyż ze względu na działalność człowieka często dochodzi do skażenia nimi środowiska, dlatego też bardzo duże znaczenie ma opracowywanie precyzyjnych przyrządów, mogących na bieżąco rozpoznawać i monitorować potencjalne zagrożenia. Powinny one być możliwie tanie, proste w obsłudze, trwałe. Mikrowaga kwarcowa i budowane na jej bazie czujniki takie warunki spełniają. Opisano skonstruowany czujnik metali ciężkich ( Hg2+, Zn2+, Cu2+, Co2+, Ni2+), który wykorzystuje osadzoną na warstewce złota usieciowana melaninę i pozwala na oznaczanie ich aż do 5 ppb [10]. Pary rtęci o maksymalnym, nieniszczącym go jeszcze stężeniu 10 mg/m3 wykrywać może czujnik, którego powierzchnię roboczą stanowią tytanowe - co stanowi dla techniki QCM nowość - elektrody, pokryte nanowłóknami polipirolowymi, zawierającymi octan palladu [11]. Inny polimer organiczny przewodzący prąd elektryczny – polianilinę wykorzystano, jako „chwytak” w czujniku alkoholi (metanolu, etanolu, propanolu) [12]. W innym czujniku – wykorzystanym do oznaczania par acetonu, etanolu, dichlorometanu, benzenu, toluenu i heksanu wykorzystano różne ciecze jonowe (ang. Ionic Liquids) otrzymane na bazie imidazolu [13]. Dla detekcji formaldehydu i par toluenu użyto „ superhydrofobowego” filmu, utworzonego na elektrodzie złotej mikrowagi poprzez plazmowe naparowanie trójmetylometoksysilanu [14]. Opisano także złożony (wieloelementowy) czujnik, który na bazie jeszcze innego polimeru przewodzącego – politiofenu i jego pochodnych pozwala, dzięki wykorzystaniu w jego kalibracji zaawansowanych metod matematycznych (np. analizy głównych składowych) - rozróżnić w mieszaninie par organicznych składniki polarne, umiarkowanie polarne i niepolarne [15].
Kolejny polimer przewodzący – poli(3,4-etylenodioksytiofen wykorzystano do zbudowania czujnika dla amoniaku, pozwalającego otrzymać liniową zależność w zakresie stężeń 20 ppm – 500 ppm NH3 [16]. Zawierające polimery czujniki są także z reguły wrażliwe na parę wodną [12,16]; do budowy selektywnego mikrowagowego czujnika wilgotności, wykazującego się bardzo dużą stabilnością i liniowością wskazań względnych w zakresie 20 – 97% użyto celulozy wytworzonej przez bakterie Acetobacter xylinum [17]. Bardzo użyteczne, jako aktywne elementy detekcyjne unieruchamiane na kryształach są przeciwciała. Jeśli uda się osadzić je w sposób niezmieniający ich aktywności, można uzyskać bardzo selektywny bioczujnik (używane też jest określenie immunoczujnik), reagujący z właściwymi antygenami. Oczywiście możliwa jest też procedura odwrotna: unieruchamianie antygenów, detekcja przeciwciał. W ten sposób na przykład uzyskano, przy pomocy monoklonalnych przeciwciał, możliwość oznaczania przy użyciu mikrowagi kwarcowej stężenia groźnych trucizn przemysłowych, np. 2,3,7,8-tetrachlorodibenzo-p-dioxyny zakresie 0,1 – 100 ng/ml [18]; stosując podobną technikę można oznaczać stężenie bisfenolu A
( 4,4’-(1-metylideno) bisfenolu) aż do 0,01ng/ml [19].

Mikrowaga, jako detektor dużych cząsteczek

Wykorzystanie reakcji immunologicznych, jako wysoce selektywnych czynników wiążących jest szeroko stosowane w detektorach dużych cząstek, często będących białkami lub strukturami białkowymi. Funkcjonujący na takiej zasadzie detektor, jako pierwszy opisał w 1972 r. Shons [20]. Wykorzystał on osadzone na krysztale cząsteczki BSA (bovine serum albumin) do oznaczania przeciwciał anty – BSA. Opisano także podobny mechanizm, wykorzystany do monitorowania in situ ludzkiej immunoglobuliny G, reagującej z unieruchomionymi przeciwciałami anty-gG [21]. Wykazano, że bioczujnik dla białek (proteina A, BSA, IgG) można skonstruować, wykorzystując ich zdolność adsorbowania się na powierzchni np. złota [22] lub na warstewce metalicznej zmodyfikowanej poprzez osadzenie dodatkowej monowarstewki (tzw. technika SAM, ang. Self-Assembled Monolayer ) [7, 23, 24, 25, 26].
Bardzo użytecznymi detektorami, pracującymi w oparciu o detekcję zmian masy związanej są bioczujniki zawierające kwasy nukleinowe, po raz pierwszy opisane w 1988 roku przez zespół Fawcetta [27]. Rozwój technik syntezowania kwasów nukleinowych, możliwość łatwego dołączenia cząsteczki umożliwiającej stabilne unieruchomienie na warstewce złota (zwykle stosuje się takie, zawierające siarkę w ugrupowaniach typu R-SS-R, R-S-R, R-SH) [24] pozwala na konstruowanie zarówno takich układów, które służą do wykrywania i oznaczania ilościowego DNA i RNA [28, 29, 30], jak i pozwalają śledzić procesy hybrydyzacji [31] czy badać mechanizmy reakcji kwasów nukleinowych z jonami metali ciężkich [32]. Możliwa jest także diagnostyka genetyczna, wykrywanie organizmów zmodyfikowanych genetycznie, wykrywanie obecności bakterii lub ich toksyn [33]. Mikrowagę z powodzeniem zastosowano do badania różnych biomolekularnych mechanizmów: reakcji łańcuchowej polimerazy DNA, reakcji rozszczepiania DNA, wiązania białek z DNA, oceny uszkodzeń powodowanych promieniowaniem UV lub interakcji z lekami. Możliwe jest badanie budowy kwasów nukleinowych, zmian konformacyjnych, procesów towarzyszących replikacji, translacji czy wytwarzania białka [33].
Cały szereg czujników, które można zaliczać do omawianych detektorów dla makrocząsteczek znalazło ważne zastosowania praktyczne. Przy ich pomocy można bezpośrednio, z minimalną czułością wynosząca 12ng/ml wykrywać antygeny malarii [24]; wirusa H5N1[29]; przeciwciała anty-HIV [34]. Opisano detektor, który może – z limitem detekcji wynoszącym 0,29 ng/ml surowicy wykrywać specyficzny antygen prostaty (PSA) [35], a także inny, zawierający monoklonalne przeciwciała ludzkiej troponiny T mięśnia sercowego i pozwalający na szybką diagnostykę stanów zawałowych poprzez wykrywanie troponiny T w surowicy. Limit detekcji tej procedury określono na 0,008 ng/ml [36].

Mikrowaga kwarcowa i leki

Zastosowanie techniki QCM do identyfikacji i ilościowego oznaczania środków leczniczych jest kolejnym obszarem, któremu poświęca się dużo uwagi. Opisano na przykład metodę ilościowego oznaczania chininy i sulfonamidów, wykrywania obecności kokainy, kortyzolu czy atropiny w preparatach farmaceutycznych i płynach ustrojowych [37]. Do wykrywania i oznaczania kofeiny i uracylu wykorzystano mikrowagę, której część detektorową stanowi polimer, modyfikowany techniką molekularnego wdrukowania cząstek [38]. Do detekcji i ilościowego oznaczania chloramfenikolu w czasie rzeczywistym (stabilne wskazania bioczujnika uzyskiwano już po 2 – 3 sek.) użyto mikrowagi z warstewką złota modyfikowaną włóknami polistyrenowymi i odpowiednimi przeciwciałami. Limit detekcji oznaczenia wynosi 5 ppb. [39]. Mikrowaga posłużyła także do zbudowania nieenzymatycznego detektora glukozy, pozwalającego wykrywać glukozę w płynach ustrojowych w zakresie stężeń od 0,01 do 7,5 mM, a minimalne wykrywalne stężenie wynosi 5 M [40]. Mechanizm działania wykorzystuje selektywną reakcję pomiędzy unieruchamianą na czujniku konkawaliną A, która w obecności glukozy jest uwalniana i w ten sposób dochodzi do zmiany parametrów pracy kwarcu. Następuje specyficzne „wzmocnienie” sygnału analitycznego poprzez zamianę małej cząsteczki analitu (cukier prosty) na makrocząsteczkę. Do detekcji cukrów, a także glikowanej hemoglobiny został użyty czujnik mikrowagowy, w którym wykorzystano unieruchomiony kwas 3-aminofenyloborowy (3-AFB), reagujący selektywnie z ugrupowaniem diolowym. Oznaczenia ilościowe mogą być wykonywane w zakresie stężeń 0,1 do 15 mg/ml; czujnik został też wykorzystany do badania kinetyki reakcji dioli z 3-AFB [41]. Ważnym obszarem zastosowania techniki QCM jest badanie mechanizmów różnych oddziaływań, w których biorą udział leki. Na przykład opisano prostą i szybką metodę identyfikowania miejsc wiązania leków w cząsteczce albuminy, osadzonej na powierzchni elektrody na płytce kwarcowej. Do określania miejsca wiązania leku wykorzystuje się reakcje wiązania lub uwalniania bilirubiny [42]. Z kolei dla różnicowania trypsyny, chymotrypsyny i immunoglobuliny G wykorzystano różnicujące oddziaływania pomiędzy nimi a unieruchamianymi: sulfametazyną i sulfametoksazolem [43]. Przy pomocy mikrowagi kwarcowej badano absorpcję modelowych niesteroidowych leków przeciwzapalnych: ibuprofenu, kwasu acetylosalicylowego i kwasu salicylowego w matrycach polimerowych, oraz ich współczynniki podziału w warunkach superkrytycznego wysycenia dwutlenkiem węgla [44]. Mikrowaga kwarcowa okazała się również użyteczna do monitorowania in vitro działania przeciwnowotworowego cis-platyny i 5-fluorouracylu: badano wzrost masy hodowli linii komórek wątroby ludzkiej HepG2 na elektrodach tlenkowych indowo - cynowych pokrywających kryształy kwarcu [45]. W nieobecności leków przeciwnowotworowych rozrost hodowli zwiększał masę związaną na elektrodzie; w ich obecności mikrowaga wykazywała spadek masy. Obserwacja przy pomocy mikrokamery cyfrowej potwierdziła fakt najpierw namnażania się komórek i zwiększania się ich wielkości; w obecności leków przeciwnowotworowych ogólna liczba komórek nie ulegała zmianie, ale widocznie malała ich wielkość.

Przedstawione powyżej różnorodne zastosowania mikrowagi kwarcowej nie wyczerpują wszystkich potencjalnych możliwości, jakie ona daje; dokonany wybór odzwierciedla zainteresowanie autora, nakierunkowane na zastosowania farmaceutyczno – biologiczno – medyczne. Można oczekiwać, że przyszłość przyniesie dalszy rozwój techniki QCM. Będzie on zapewne skierowany na jeszcze pełniejsze zaspokojenie oczekiwań, jakie generalnie stają przed szeroko rozumianą analityką: dostarczanie w realnie krótkim czasie możliwie pełnych informacji o jakościowym i ilościowym składzie próbek - w sposób prosty i tani. Mikrowaga kwarcowa spełnia kilka ważnych kryteriów, które są uznawane za istotne dla przyszłości analizy: jest stosunkowo nieskomplikowana; może dostarczać informacji o nawet bardzo małych ilościach selektywnie zidentyfikowanego analitu; daje możliwość miniaturyzowania i funkcjonowania on line szeregu detektorów; umożliwia proste łączenie w układy wielodetektorowe, które wykorzystują do obróbki sygnałów analitycznych zaawansowane techniki statystyczne i numeryczne - typu „elektroniczny nos” lub „elektroniczny język”. Badania tego typu, polegające na skojarzeniu techniki elektrod jonoselektywnych i QCM są prowadzone w Katedrze Chemii Analitycznej Wydziału Farmaceutycznego Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu.

Literatura
1. Curie J., Curie P., An oscillating quartz crystal mass detector. Rendu 91 (1880) 294-297
2. Sauerbrey G.Z., Use of quartz vibration for weighting thin films on a microbalance.
J.Physik 155 (1959) 206-212
3. a) Kanazawa K.K., Gordon J.G., The oscillation fequency of a quartz rezonator in contact with liquid. Anal. Chim. Acta 175 (1985) 99-105 b) Kanazawa K.K., Mechanical behavior of films on the quartz microbalance. Faraday Discuss. 107 (1997) 77-90
4. O’Sullivan C.K., Guilbault G.G, Commercial quartz crystal microbalances – theory and applications (reviev) .Biosensors & Bioelectronics 14 (1999) 663-670
5. Sang-Mok Chang, Hiroshi Muramatsu, Chikashi Nakamura, Jun Miyake, The principle and applications of piezoelectric crystal sensor. Materials Science and Engineering C 12 (2000)111-123
6. Guilherme N.M. Ferreira, Ana-Carina da-Silva and Brigitte Tomé, Acoustic wave biosensors:physical models and biological applications of quartz crystal microbalance (reviev). Trends in Biotechnology 27 (2009) 689-697
7. Sandeep Kumar Vashist and Prija Vashist, Recent advances in quartz crystal microbalance-based sensors (reviev). Journal of Sensors Volume 2011, Article ID 571405, 13 pages
8. King W.H. Jr. Piezoelectric sorption detector. Anal.Chem. 36 (1964) 1735-1741
9. Geoffrey a. Landis, Philip Jenkins, Joseph Flatico, Larry Oberle, Mike Krasowski and Steven Stevenson, Development of a Mars dust characterization instrument. Planet. Space Sci.,44 (1996) 1425-1433
10. G. Steven Huang, Meng-te Wang, Chia-Wei Su, Yu-Shiun Chen, Meng-Yen Hong, Picogram detection of metal ions by melanin-sensitized piezoelectric sensor. Biosensors and Bioelectronics 23 (2007) 319-325
11. Sabri Y.M. et al., QCM based mercury vapor sensor modified with polypyrrole supported palladium. Sensors and Actuators B 160 (2011) 616-622
12. Mohamad M.Ayad, Nagy L.Torad, Alcohol vapours sensor based on thin polyaniline salt film. Talanta 78 (2009) 1280-1285
13. Xiuming Xu, Changzhi Li, Kemei Pei, Kun Zhao, Zongbao K.Zhao, Haiyang Li, Ionic liquids as QCM coating materials for the detection of alcohols. Sensors and Actuators B 134 (2008) 258-265
14. Nina Andreeva, Takahiro Ishizaki, Pavel Baroch, Nagahiro Saito, High sensitive detection of volatile organic compounds using superhydrophobic quartz crystal microbalance. Sensors and Actuators B 164 (2012) 15-21
15. Penghao Si, Mortensen John, Komolov Aleksiei, Denborg Jens, M øller, Preben Juul, Polymer coated quartz crystal microbalance sensors for detection of volatile organic compounds in gas mixtures. Anal.Chim.Acta 597 (2007) 223-230
16. Yaje Yang, Yadong Jiang, Jianhua Xu, Junsheng Yu, Conducting polymers nanoparticles synthesized in reverse micelles and their gas sensitivity based on quartz crystal microbalance. Polymer 48 (2007) 4459-4465
17. Weili Hu, Shiya Chen, Bihui Zhou, Luting Liu, Bin Ding, Huaping Wang, Highly stable and sensitive humidity sensors based on quartz crystal microbalance coated with bacterial cellulose membrane. Sensors and Actuators B 159 (2011) 301-306
18. S. Kurosawa, H. Aizawa, J.W.Park, Quartz crystal microbalance immunosensor for highly sensitive 2,3,7,8-tetrachlorodibenzo-p-dioxin detection in fly ash from municipal solid waste incinerators. Analyst 130 (2005) 1495-1501
19. J.W.Park, S.Kurosawa, H.Aizawa, Y.Goda, M.Takai, K.Ishihara, Piezoelectric immunosensor for bisphenol A based on signal enhancing step with 2-methacrolyloxyethylphpsphorylcholine polymeric nanoparticle. Analyst 131 (2006) 155-162
20. Shons A., Dorman F., Najarian J., The piezoelectric quartz immunosensor. J. Biomed. Mater. Res. 6 (1972) 565-570
21. Hua He, Qingji Xie, Youyu Zhang, Shouzhuo Yao, A simultaneous electrochemical impedance and quartz crystal impedance study on antihuman immunoglobulin G adsorption and human immunoglobulin G reaction. J.Biochem.Biophys. Methods 62 (2005)191-205
22. C.Galli Marxer, M.Collaud Coen, L.Schlapbach, Study of adsorption and viscoelastic properties of proteins with a quartz crystal microbalance by measuring the oscillation amplitude. Journal of Colloid and Interface Science 261 (2003) 291-298
23. Tea Indest, Janne Laine, Karin Stana Kleinschek, Lidija Fras Zemljič, Adsorption of human serum albumin (HSA) on modified PET films monitored by QCM-D, XPS and AFM. Colloids and Surfaces A:Physicochem.Eng.Aspects 360 (2010) 210-219
24. M.K.Sharma, V.K.Rao, S.Mervyn, G.S.Agarval,Sanjay Upadhyay, R.Vijayaraghavan, A novel piezoelectric immunosensor for the detection of malarial Plasmodium falciparum histidine rich protein-2 antigen. Talanta 85 (2011) 1812-1817
25. Thong-Yueh Lin, Chih-hsien Hu, Tse-Huan Chou, Determination of albumin concentration by MIP-QCM sensor. Biosensors and Bioelectronics 20 (2004) 75-81
26. Massood Z. Atashbar, Bruce Bejcek, Aditya Vijh, Srikanth Singamaneni, QCM biosensor with ultra thin polymer film. Sensors and Actuators B 107 (2005) 945-951
27. N.C.Fawcett, J.A.Evans, L.C.Chen, K.A.Drozda, N.Flowers, A quartz crystal detector for DNA. Anal. Lett. 21 (1988) 1099-1110
28. Sung -Rok Hong, Hyun-do Jeong, Suhee Hong, QCM DNA biosensor for the diagnosis of a fish pathogenic virus VHSV. Talanta 82 (2010) 899-903
29. Ronghui Wang, Yanbin Li, Hydrogel based QCM aptasensor for detection of avian influenza virus. Biosensor and Bioelectronics 42 (2013) 148-155
30. Ko-Shao Chen, Su-Chen Chen, Hong-Ru Lin, Tsong-Rong Yan, Ching-Ching Tseng, A novel technique to immobilize DNA on surface of a quartz crystal microbalance by plasma treatment and graft polymerization. Materials Science and Engineering C 27 (2007) 716-724
31. F.Caruso, E.Rodda, D.Furlong, K.Niikura, Y.Okahata, Anal. Chemistry 69 (1997) 2043-2049
32. M.Aslanoglu, A.Houlton, B.R.Horrocks, Functionalized monolayer for nucleic acid immobilization on gold surfaces and metal complexs binding studies. Analyst 123 (1998) 753-754
33. M.Lazerges ,H.Perrot, N.Zeghib, E.Antoine, C.Compere, In situ QCM – DNA biosensor probe modification. Sensors and Actuators B 120 (2006) 329-337
34. Sonia Sheikh, Christophe Blaszykowski, Michael Thompson, Label-free detection of HIV-2 antibodies in serum with an ultra-high freguency acoustic wave sensor. Talanta 85 (2011) 816-819
35. Yildiz Uludağ, Ibtisam E.Tothill, Development of a sensitive detection method of cancer biomarkers in human serum (75%) using a quartz crystal microbalance sensor and nanoparticles amplification system. Talanta 82 (2010) 277-282
36. A.B.Mattos, T.A.Freitas, V.L.Silva, R.F.Dutra, A dual quartz crystal microbalance for human cardiac troponin T in real time detection.
37. V.M.Mecea, Is quartz crystal microbalance really a mass sensor? Sensors and Actuators A 128 (2006) 270-277
38. Takaomi Kobayaschi, Yasuhiro Murawaki, Puchalapalli Sreenivasulu Reddy, Masanori Abe, Nobuyuki Fujii, Molecular imprinting of caffeine and its recognition assay by quartz-crystal microbalance. Anal.Chim.Acta 435 (2001) 141-149
39. Min Sun, Bin Ding, Jinyou Lin, Jianyong Yu, Gang sun, Three-dimensional sensing membrane functionalized quartz crystal microbalance biosensor for chloramphenicol detection in real time. Sensors and Actuators B 160 (2011) 428-434
40. Dianping Tang, Qunfang Li, Juan Tang, Biling Su, Guonan Chen, An enzyme-free quartz crystal microbalance biosensor for sensitive glucose detection in biological fluids based on glucose/dextran displacement approach. Anal.Chim.Acta 686 (2011) 144-149
41. Jan Přibyl, Petr Skládal, Quartz crystal biosensor for detectionof sugars and glycated hemoglobin. Anal.Chim.Acta 530 (2005) 75-84
42. Quandan Zhang, Yanyan Huang, Rui Zhao, Guoguan Liu, Yi Chen, Determining binding sites of drugs on human serum albumin using FIA-QCM. Biosensors abd Bioelectronics 24 (2008)48-54
43. Yang Liu, Xiao Yu, Rui Zhao, Di-Hua Shangguan, Zuyi Bo, Guoguan Liu, Quartz crystal biosensor for real-time monitorning of molecular recognition between protein and small molecular medicinal agents. Biosensor and Bioelectronics 19 (2003) 9-19
44. Shao-Ling Ma, Zhao-Wen Lu, You-Ting Wu, Zhi-bing Zhang, Partitioning of drug model compounds between poly(lactic acids) and supercritical CO2 using quartz crystal microbalance as a in situ detector. J.of Supercritical Fluids 54 (2010) 129-136
45. Hyen-Wook Kang, Hiroshi Muramatsu, Burm-Jong Lee, Young-Soo Kwon, Monitorning of anticancer effect of cisplatin and 5-fluorouracil onHepG2 cells by quartz crystal microbalance and micro CCD camera. Biosensors and Bioelectronics 26 (2010) 1576-1581